(زمان مطالعه: 4دقیقه)
22 مردادماه در تقویم جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان روز تشکل ها و مشارکت اجتماعی نام‌گذاری شده است. روزی که بهانه‌ای می‌شود تا به اهمیت و جایگاه این نهادهای مردمی در ساختار جامعه و نقش بی‌بدیل آن‌ها در مسیر توسعه پایدار بپردازیم. در این مطلب که به مناسبت این روز فرخنده نگاشته شده است، به واکاوی ابعاد مختلف تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی می‌پردازیم و ضمن تبیین ضرورت و اهمیت آن‌ها، به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی این نهادها در ایران خواهیم پرداخت.
تاریخچه روز تشکل‌ها و مشارکت اجتماعی
در سال 1393، همایشی بزرگ با حضور 3000 سازمان مردم‌نهاد و رئیس‌جمهور برگزار شد. در این همایش، تشکل‌های اجتماعی خواستار نام‌گذاری روزی به نام روز تشکل ها و مشارکت های اجتماعی شدند. این درخواست با استقبال روبرو شد و شورای فرهنگ عمومی در همان سال، 22 مرداد را به این عنوان نام‌گذاری کرد.
این نام‌گذاری، به‌منزله گامی کوچک در جهت قدردانی از تلاش‌های بی‌وقفه فعالان اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد در راستای ارتقای جامعه و ساختن دنیایی بهتر برای همه است.این روز فرصتی برای بازنگری در نقش مهم این نهادها در حل معضلات اجتماعی، ترویج فرهنگ نیکوکاری و همدلی و همچنین زمینه‌سازی برای توسعه پایدار و همه‌جانبه کشور است.
در این روز، یاد و خاطره نیکوکاران و فعالان اجتماعی که با دستان پرمهر خود، زندگی انسان‌ها را دگرگون می‌کنند، گرامی داشته می‌شود و از خدمات ارزشمند آنان تجلیل به عمل می‌آید.روز نام‌گذاری متعلق به همه‌کسانی است که دغدغه ارتقای جامعه و ساختن ایرانی آباد و سربلند را دارند. این روز، یادآور تعهد و مسئولیت مشترک ما در قبال یکدیگر و در قبال آینده کشورمان است.
تعریف و ماهیت روز تشکل ها و مشارکت اجتماعی
تشکل‌های اجتماعی به گروه‌هایی از افراد اطلاق می‌شود که با اهداف و علایق مشترک گرد هم می‌آیند و به‌طور داوطلبانه برای تحقق اهداف خود تلاش می‌کنند. این تشکل‌ها می‌توانند در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ... فعالیت داشته باشند.
مشارکت‌های اجتماعی نیز به کنش‌های داوطلبانه افراد در جهت حل معضلات و ارتقای سطح زندگی در جامعه اطلاق می‌شود. این مشارکت‌ها می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند، ازجمله:
- مشارکت‌های فردی: مانند اهدای خون، کمک به نیازمندان، حضور در فعالیت‌های داوطلبانه
- مشارکت‌های گروهی: مانند عضویت در سازمان‌های مردم‌نهاد، حضور در جلسات بحث و گفتگو، شرکت در راهپیمایی‌ها و اعتراضات
وجه تمایز تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی
درحالی‌که هر دو مفهوم به کنش‌های جمعی در جهت اهداف مشترک اشاره دارند، اما تفاوت‌های ظریفی نیز بین آن‌ها وجود دارد.
تشکل‌ها ساختار سازمانی مشخصی دارند و به‌طور منظم فعالیت می‌کنند، درحالی‌که مشارکت‌های اجتماعی ممکن است ساختار سازمانی ثابتی نداشته باشند و به‌صورت موقت و برای حل یک معضل خاص شکل بگیرند.
اهداف تشکل‌ها به‌طورمعمول بلندمدت و پایدار هستند، درحالی‌که اهداف مشارکت‌های اجتماعی ممکن است کوتاه‌مدت و مقطعی باشند.
تشکل‌ها معمولاً از منابع و امکانات بیشتری برخوردار هستند، درحالی‌که مشارکت‌های اجتماعی ممکن است با اتکا به منابع محدود افراد شکل بگیرند.
اهمیت و ضرورت روز تشکل ها و مشارکت اجتماعی
تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی از ارکان اصلی جوامع دموکراتیک و توسعه‌یافته به شمار می‌روند. این نهادها فواید و مزایای متعددی برای جامعه به ارمغان می‌آورند، ازجمله:
- تقویت سرمایه اجتماعی: تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی با ایجاد زمینه برای تعامل و همکاری میان افراد، به تقویت اعتماد و انسجام اجتماعی کمک می‌کنند.
- ظرفیت‌سازی برای حل معضلات: این نهادها با گرد هم آوردن افراد با تخصص‌ها و تجربیات مختلف، بستری مناسب برای حل معضلات و چالش‌های اجتماعی فراهم می‌کنند.
- توسعه پایدار: مشارکت‌های اجتماعی نقش کلیدی در ارتقای سطح آگاهی و مسئولیت‌پذیری مردم در قبال مسائل مختلف جامعه ایفا می‌کنند و از این طریق به تسریع روند توسعه پایدار کمک می‌کنند.
- تقویت حاکمیت مردم: تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی با فراهم کردن بستری برای مشارکت مردم در فرایند تصمیم‌گیری، به تقویت حاکمیت مردم و مردم‌سالاری در جامعه کمک می‌کنند.
چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی در ایران
در سال‌های اخیر، شاهد رشد و توسعه قابل‌توجهی درزمینهٔ فعالیت تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی در ایران بوده‌ایم. بااین‌حال، این نهادها همچنان با چالش‌های متعددی روبرو هستند، ازجمله:
- کمبود قوانین و مقررات حمایتی: قوانین و مقررات موجود درزمینهٔ فعالیت تشکل‌های مردم‌نهاد در ایران کامل و جامع نبوده و نیاز به اصلاح و بازنگری دارند.
- فقدان منابع مالی: بسیاری از تشکل‌های مردم‌نهاد با کمبود منابع مالی مواجه هستند که این امر فعالیت آن‌ها را با مشکل روبرو می‌کند.
- ضعف در زمینه فرهنگ‌سازی: متأسفانه هنوز فرهنگ مشارکت در تشکل‌ها و فعالیت‌های اجتماعی در ایران به‌طور کامل نهادینه نشده است.
باوجود این چالش‌ها، فرصت‌های متعددی را می‌توان در روز تشکل ها و مشارکت اجتماعی برای توسعه و تقویت تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی در ایران معرفی کرد، ازجمله:
- حمایت دولت: دولت می‌تواند با وضع قوانین و مقررات حمایتی، تخصیص منابع مالی و ارائه آموزش‌های لازم به تشکل‌های مردم‌نهاد، به تقویت و توسعه این نهادها کمک کند.
- استفاده از ظرفیت رسانه‌ها: رسانه‌ها می‌توانند با اطلاع‌رسانی در مورد فعالیت تشکل‌ها و تشویق مردم به مشارکت در آن‌ها، به رونق و گسترش این نهادها در جامعه کمک کنند.
- ظرفیت‌های فضای مجازی: فضای مجازی فرصت‌های جدیدی را برای فعالیت و تعامل تشکل‌ها و مردم فراهم می‌کند.
کارکردهای تشکل‌های اجتماعی و جامعه مدنی در ارتباط با بخش خصوصی
تشکل‌ها می‌توانند شرکت‌ها را به انجام اقدامات مسئولانه در قبال جامعه تشویق کنند و در این زمینه به آن‌ها مشاوره و راهنمایی ارائه دهند. به‌عنوان‌مثال، سمن‌های فعال در حوزه حقوق بشر می‌توانند شرکت‌ها را تشویق به رعایت حقوق کارگران و پرهیز از فعالیت‌های مخرب محیط‌زیست کنند.
گروه‌های اجتماعی می‌توانند بر فعالیت‌های بخش خصوصی نظارت داشته باشند و از تضییع حقوق مصرف‌کنندگان و تخلفات شرکت‌ها جلوگیری کنند. به‌عنوان‌مثال، انجمن‌های حمایت از مصرف‌کننده می‌توانند بر کیفیت محصولات و خدمات شرکت‌ها نظارت داشته باشند و در صورت مشاهده تخلف، آن‌ها را به مراجع ذیصلاح گزارش کنند.
نقش و جایگاه مردم در تقویت تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی
موفقیت و پویایی تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی در گرو مشارکت فعالانه مردم است. این نهادها بدون حضور و مشارکت مردم، قادر به ایفای نقش موثر خود در جامعه نخواهند بود. مردم به‌عنوان ذینفعان اصلی تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی، نقشی حیاتی در تقویت و توسعه این نهادها ایفا می‌کنند.
حمایت و فعالیت در تشکل‌ها
اولین و مهم‌ترین گام در تقویت تشکل‌ها، عضویت و فعالیت فعالانه مردم در آن‌ها است. حضور مردم در تشکل‌ها، به این نهادها مشروعیت و قدرت می‌بخشد و باعث می‌شود تا آن‌ها به نیازها و خواسته‌های واقعی مردم نزدیک‌تر شوند.
همچنین، فعالیت مردم در روز تشکل ها و مشارکت اجتماعی، به تبادل افکار و تجربیات، تقویت همبستگی و انسجام اجتماعی و ارتقای سطح آگاهی و دانش عمومی کمک می‌کند.
تشکل‌ها برای فعالیت و ارائه خدمات خود به منابع مالی و حمایت‌های معنوی مردم نیاز دارند. مردم می‌توانند با کمک‌های مالی خود به تشکل‌ها، به پویایی و استمرار فعالیت آن‌ها کمک کنند. همچنین، حمایت‌های معنوی مردم مانند تشویق و قدردانی از فعالان تشکل‌ها، انگیزه آن‌ها را برای ادامه فعالیت افزایش می‌دهد.
مطالبه‌گری و نظارت بر عملکرد تشکل‌ها
مردم حق دارند در مورد عملکرد تشکل‌ها مطالبه‌گری کنند و بر فعالیت آن‌ها نظارت داشته باشند. این امر به شفافیت و پاسخگویی تشکل‌ها در قبال مردم کمک می‌کند و آن‌ها را ملزم به عملکرد بهتر و کارآمدتر می‌نماید. مردم می‌توانند از طریق مجاری مختلف مانند برگزاری جلسات، ارسال نامه و تماس با مسئولان تشکل‌ها، مطالبات و نظرات خود را به آن‌ها منتقل کنند.
تشکل‌ها برای تحقق اهداف خود به مشارکت فعال مردم در برنامه‌ها و فعالیت‌های خود نیاز دارند. مردم می‌توانند با حضور در جلسات، کارگاه‌های آموزشی، راهپیمایی‌ها، کمپین‌ها و سایر برنامه‌های تشکل‌ها، به تقویت و توسعه آن‌ها کمک کنند. مردم می‌توانند با ارائه ایده‌ها و پیشنهادات خود به تشکل‌ها، در ارتقای کیفیت فعالیت‌های آن‌ها نقش موثری ایفا کنند.
ترویج فرهنگ مشارکت در جامعه
برای تقویت تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی، ضروری است که فرهنگ مشارکت در جامعه ترویج شود.
مردم می‌توانند با صحبت در مورد اهمیت تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی در بین خانواده، دوستان و آشنایان خود، به نهادینه شدن این فرهنگ در جامعه کمک کنند.رسانه‌ها نیز می‌توانند با اطلاع‌رسانی در مورد فعالیت تشکل‌ها و مزایای مشارکت در آن‌ها، به ترویج این فرهنگ کمک کنند.
راهکارهای عملی در روز تشکل ها و مشارکت اجتماعی
دولت و تشکل‌ها باید با ارائه تسهیلاتی مانند برگزاری دوره‌های آموزشی، ارائه مشاوره و حمایت مالی، زمینه را برای عضویت و فعالیت بیشتر مردم در تشکل‌ها فراهم کنند.
رسانه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها و سایر نهادهای فرهنگی و آموزشی باید با برنامه‌ریزی‌های مناسب، آگاهی مردم را در مورد اهمیت و ضرورت تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی افزایش دهند.تشکل‌ها باید با عملکرد شفاف، پاسخگو و کارآمد، اعتماد مردم را به خود جلب کنند.تشکل‌ها باید با ایجاد تنوع در فعالیت‌ها و برنامه‌های خود، باید باعث ایجاد جذابیت شوند و باعث جذب مردم به نهادها شوند.
جمع‌بندی
روز تشکل ها و مشارکت اجتماعی فرصتی برای قدردانی از تلاش‌های سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان اجتماعی در جهت توسعه کشور است. این نهادها از طریق تقویت سرمایه اجتماعی، ظرفیت‌سازی برای حل معضلات، توسعه پایدار و تقویت حاکمیت مردم، نقش مهمی در جامعه ایفا می‌کنند. باوجود فواید متعدد، تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی در ایران با چالش‌هایی مانند کمبود قوانین حمایتی، فقدان منابع مالی و ضعف درزمینهٔ فرهنگ‌سازی روبرو هستند. بااین‌حال، فرصت‌های متعددی نیز برای توسعه و تقویت این نهادها وجود دارد.
منابع
دیدگاه خود را بنویسید