خيريه (Charity) به عنوان یک مفهوم داوطلبانه و بشر دوستي، به تضمين اجتماعي واقعي براي ايجاد و بر برپايي جمعيت‌هاي فراگير و انعطاف‌پذير كمك مي‌كند. این مفهوم که ذاتأ فرآیندی اجتماعی است مي‌تواند بد‌ترين اثرات بحران‌هاي بشردوستانه را كاهش دهد و خدمات عمومي را در زمينه مراقبت‌هاي بهداشتي، آموزش، مسكن، حمايت از كودكان و حفظ محیط زیست تكميل كند. مفهوم خیریه پس از اجرایی شدن در سطح جامعه به پيشرفت فرهنگ، علم، ورزش و حفاظت از ميراث فرهنگي و طبيعي كمك مي‌كند، حقوق افراد محروم و بدون هيچ امتيازي را ترويج می‌نماید و پيام بشر دوستي را در شرايط رویارویی با بحران و کمبودها گسترش مي‌دهد.
با توجه به اهمیت موضوع خیریه، پنجم سپتامر هر سال (14 ام شهریور ماه) به مناسبت سالگرد فوت "مادر ترزا" از کلکته به عنوان "روز جهانی خیریه" نام‌گذاری شده است. اين فرد خيّر که موفق به دریافت جایزه صلح نوبل در سال 1979 شده بود، طی دوران زندگی خود فعاليت‌هاي بسیاری را براي مبارزه و غلبه بر فقر و تنگ‌دستي انجام داد و امروز در جوامع بشری سمبل قابل احترامی از امور خیرخواهانه می‌باشد.
تاریخچه سازمانهای خیریه در جهان و ایران
تا اواسط قرن 18 میلادی، موسسات خیریه عمدتأ مبتنی بر اعتقادات مذهبی و کمک‌های اشخاص ثروتمند افراد نیازمند و فقیر به وجود می‌آمد. در دین اسلام و مسیحیت از ابتدا به انجام امور خیر توصیه شده است. همچنین در هندوئیسم و بودائیسم نیز این موضوع سابقه‌ای طولانی دارد. در قرون وسطی، مکان‌هایی برای اقامت و رسیدگی به افراد نیازمند و تنگ‌دست در سراسر اروپا به وجود آمد؛ اتلستن پادشاه انگلستان که بین سال‌های 924 تا 939 حکومت می‌کرد، نخستین کسی بود که این مکان را به وجود آورد. در عصر روشنگری، فعالیتهای خیرخواهانه و بشردوستانه میان انجمن‌های داوطلبانه و خیرخواهانه، به یک عمل فرهنگی فراگیر تبدیل شد.
جوامع مختلف و انجمن نجیب‌زادگان، شکوفایی را در انگلستان شروع کردند و افراد ثروتمند نسبت به افراد محروم رفتار نیکوکارانه‌ای داشتند. جوناس هانوی یکی دیگر از شخصیت‌های برجسته عصر روشنگری است که انجمنی را در سال 1756 به عنوان اولین موسسه خیریه نظامی تأسیس نمود و برای استخدام سربازان نیروی دریایی تا سال 1763 بیش از 10 هزار نفر را استخدام کرد. توماس رابرت مالتوس اقتصاددان سیاسی، یکی دیگر از شخصیت‌هایی بود که اوایل قرن هجدهم از ناتوانی در زمینه‌های اقتصادی و رسیدگی به افراد تنگ‌دست همواره انتقاد می‌کرد و پیشنهاد داد که خیریه را باید به‌طور کامل به بخش خصوصی واگذار کرد.انجمن کارگری که توسط شفتس بری در انگلستان در سال 1830 رهبری می‌شد، با هدف بهبود شرایط طبقه کارگر شکل گرفته بود.
اکتاویا هیل و جان راسکین شخصیت‌های برجسته‌ای در توسعه مسکن همگانی طی اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم بودند. در طول قرن نوزدهم سازمانهای خیریه برای کاهش اوضاع وخیم طبقه کارگر در روستاها شکل گرفتند. در قرن بیستم نیز سازمانهای خیریه بین المللی مانند آکسفام تأسیس شدند، همچنین فعالیت سازمان عفو بین الملل گسترش یافت و سازمانهای بزرگ و چندملیتی دیگری با بودجه‌های بسیار هنگفت به وجود آمدند.
برای مطالعه :
نمونه‌هایی از کارهای نیک ایرانیان باستان
ایرانیان در زمان اقوام آریایی به پیروی از كیش و آیین خود به انجام كارهای نیك چون آبادانی و دست‌گیری مستمندان توجه بسیار داشتهاند و طبعاً دارای موقوفات و نذورات بسیاری برای نگهداری معابد و آتشكده‌های خود بوده‌اند.
پاره‌ای از آنها در بعضی از شهرهای ایران نظیر یزد و كرمان، هنوز در بین زرتشتیان باقی و دایر است.تاریخ ایران گواه آن است که دست‌گیری از مستمندان و انجام امور خیریه در دوره‌های متعددی چون طاهریان، صفاریان و سامانیان، آل بویه، سلجوقیان و ایلخانی و دوره‌های پس از آن تا شرایط کنونی همواره برقرار بوده است.
در ایران از زمان‌های دور اکثریت مدارس و مکتبخانه‌ها بر بنیاد موقوفات اداره می‌گردید. تشکیل نهادهای موقوفی در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و پس از پیروزی انقلاب مشروطه تاکنون ادامه‌دار بوده است .
سازمانهای خیریه عمومی و خصوصی
سازمانها یا موسسات خیریه (Charitable Organization) نوعی فعالیت یا کسب و کار اجتماعی را دنبال می‌نمایند که معمولاً نهادی مردمی را شامل می‌شوند و به طور غیر انتفاعی در جهت رسیدگی به مشکلات مختلف جامعه گام بر می‌دارند.
این نوع کسب و کار به فعالیت یک موسسه خیریه و یا یک بنیاد مردم‌نهاد که ممکن است به شکل دولتی و یا خصوصی فعالیت نماید، اشاره می‌کند. این موسسات عمدتاً به فعالیتهای مذهبی، آموزشی و یا سایر فعالیتهای مرتبط با منافع عمومی و بشر دوستانه می‌پردازند.
قوانین هر موسسه خیریه بسته به این که در چه کشوری فعالیت می‌کند، ممکن است متفاوت باشد. بنابراین قوانین و مفاد مالیاتی مرتبط با آنها هم بستگی به قوانین کشوری دارد که در آن فعالیت می‌کنند. ضوابط واجد شرایط بودن برای یک سازمان یا موسسه در راستای پرداختن به امور خیریه از منطقه یا کشوری به منطقه یا کشور دیگر متفاوت می‌باشد و الزامات مورد نیاز جهت اخذ مجوز فعالیتهای خیریه برای یک موسسه تا حد زیادی بستگی به محل یا موقعیت استقرار و شکل‌گیری آن دارد.
هر موسسه خیره می‌بایست پس از اخذ مجوزهای مقدماتی دقیقاً منطبق با قوانین مالیاتی کشور خود عمل نمایند و حیطه فعالیت آن به طور مشخص، منطبق با مجوز اخذ شده باشد. بر این اساس، موسسات خیریه در دو حالت اقدام به فعالیتهای خیرخواهانه و بشردوستانه می‌نمایند:
موسسات خیریه غیردولتی یا خصوصی (Non-governmental charities organization):
موسساتی هستند که فعالیتهای بشر دوستانه خود را به شکل خصوصی به انجام می‌رسانند. این نوع از موسسات منابع مالی و سرمایه اصلی موردنیاز جهت تحقق اهداف خود را از طریق یک شرکت، خانواده، فرد و یا هر نوع منابع مالی شخصی تأمین می‌نمایند و در صورت گسترش فعالیت‌های‌شان به جمع‌آوری کمک‌های مردمی با اهداف گوناگون و در جهت اجرای کمپین‌های مختلف خیریه اقدام می‌نمایند.
موسسات خیریه دولتی یا عمومی (Governmental charities organization):
بنیادهای خیریه دولتی معمولاً از طرف دولت حمایت‌های مالی دریافت می‌کنند و در بسیاری از موارد موسسات خیریه خصوصی و مردم نیز به این بنیادها کمک مالی ارائه می‌دهند. موسسات خیریه دولتی به دنبال کمک‌های عمومی هستند و به ارائه خدمات اجتماعی می‌پردازند. از جمله موسسات خیریه دولتی در دنیا می‌توان به انجمن سرطان آمریکا، بنیاد کودکان ایدز الیزابت گلاسر و صندوق جهانی حیات وحش اشاره نمود.
تجربه کشورهای بزرگ دنیا در زمینه امور خیریه
براساس گزارشات اخیر بنیاد بین‌المللی آکسفام (2019) در مجموع حدود 250 هزار بنیاد خیریه در 38 کشور مختلف جهان شناسایی شده است که حدود 72 درصد آنها در 25 سال گذشته فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. همچنین، گزارشات حاکی از آن است که بیش از 154 هزار نهاد بشر دوستانه در کشورهای اروپایی فعالیت دارند؛ از این رو قاره اروپا بیشترین میزان تمرکز موسسات و نهادهای خیریه را در جهان به خود اختصاص داده است. تجربه این کشورها در زمینه حمایت‌های مالیاتی از امور خیریه توسط افراد و سازمانها تا حدودی متفاوت است. در اینجا برخی از کشورهای بزرگ دنیا که در زمینه حمایت‌های مالی و امور خیریه فعالیتهای گسترده‌ای دارند مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند .
- آمریکا:
تاريخ انگيزه‌هاي مالياتي براي امور خيريه به صورت كسر كردن كمك‌هاي خيريه از ويژگي‌های با سابقه در ماليات بر درآمد افراد در آمريكا اسـت. ايـن انگيزه اولين بار در سال 1917 پس از شروع ماليات بر درآمد مدرن ايجاد شد. در طی جنگ جهـاني دوم كـه ماليات بـر درآمد شامل سه چهارم جمعيت آمريكا بود، كسورات استاندارد به صورت انتخابي براي مؤديـان برقرارشد. سپس اين قانون به مؤدياني محدود شد كه كسورات مالياتي جزء به جزء را انتخاب مي‌كردند.
در قوانين آمريكا سه نوع كسورات براي كمك‌هاي خيريه در سطح فدرال است. اين سه نوع كسورات در زمينه ماليات بر درآمد، ماليات بر املاک و ماليات بر هدایا اعمال مي‌شود. اگرچه که در شرایط کنونی بیشترین تمرکز نهادهای خیریه در کشورهای اروپایی است، دارایی این موسسات در کشور آمریکا، بیش از سایر کشورهای پیشرفته دنیا است. در سال 2018، میزان دارایی موسسات خیریه در امریکا، حدود 890 میلیارد دلار اعلام شده که این کشور را در رتبه اول ثروتمندترین موسسات خیریه در جهان قرار داده است. میزان قابل‌توجهی از دارایی موسسات خیره آمریکا، توسط کمک‌های مردمی و انسان‌دوستانه تأمین می‌شود و بخشی از آن را نیز، دولت در قالب کمک‌های مالی (با معافیت‌های مالی) تأمین می‌کند.
- هلند:
تاریخچه بخش غیرانتفاعی در هلند، مانند بسیاری از کشورهای اروپایی غربی، به قرون وسطی برمی‌گردد. ریشه نهادی بخش غیرانتفاعی توسط فعالیتهای خیرخواهانه کلیساها، گروه‌ها و اتحادیه صنفی می‌باشد. در دوره قبل از مدرن، انسان‌دوستی عمدتاً یک موضوع مربوط به کلیساها و چندی از افراد ثروتمند بود. نقش دولت محلی در زمینه‌های خیریه محدود بود. سازمانهای غیرانتفاعی پیش مدرن عمدتاً در راستای کمک به مستمندان، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و پرورش و اغلب در همین حوزه‌ها فعالیت می‌کردند.
انجمن بین‌المللی سازمانهای جمع‌آوری‌کننده کمک مالی در سال 1958 به عنوان یک انجمن بین‌المللی از سازمانهای نظارت‌کننده بر سازمانهای خیریه هلند تأسیس شد که یکی از نهادهای تسهیل‌گر در حوزه وقف و امور خیریه این کشور است.این انجمن دارای استانداردها و دستورالعمل‌هایی است که سازمانهای خیریه که توسط اعضای این انجمن نظارت می‌شوند، موظف به پیروی از دستورالعمل‌های داده شده هستند. در سال 2013 حدود 5/4 میلیارد یورو برای اهداف خیرخواهانه در سازمانهای خیریه کشور هلند اختصاص داده شده است. این روند رشد مساعدی را داشته ، به طوری که در سال 2018، میزان دارایی نهادهای بشردوستانه در این کشور حدود 108 میلیارد دلار اعلام شده است. بر این اساس، هرچند دارایی موسسات بشردوستانه هلند، اختلاف بسیاری با دارایی موسسات خیریه در آمریکا دارد، اما پس از آن در جایگاه دوم قرار گرفته است.
- آلمان:
در کشور آلمان، خیریه به صورت قانونی تعریف نشده است و تنها با توجه به قوانین مالیاتی قابل تمایز است. مفهوم خیریه در بخشی با عنوان "اهداف ممتاز مالیاتی" در قانون عمومی در 18 پاراگراف بیان شده است. از جمله وجوه تمایز سازمانهای خیریه و سازمانهای غیرانتفاعی غیرخیریه، امکان صدور رسید کسر مالیات برای اهداکنندگان است که انگیزه خیرین برای کمک به این سازمانها را افزایش می‌دهد. در قانون عمومی، کسر مالیات برای افراد نیکوکاری که در زمینه‌های "پژوهش، هنر و مساعدت به افراد نیازمند" کمک می‌کنند، معادل حداکثر 10 درصد از درآمد مشمول مالیات آنها و برای افرادی که در سایر زمینه‌ها کمک می‌کنند، معادل پنج درصد منظور شده است و طی دهه‌های اخیر، سه شکل حقوقی انجمن، بنیاد و شرکت با مسئولیت محدود، در مورد سازمانهای غیرانتفاعی و خیریهها در کشور آلمان قابل ثبت است.
انجمن‌های ثبت شده غیرانتفاعی بیشترین شکل نهادهای فعال مدنی را تشکیل می‌دهند. نهادهای خیریه بزرگ‌تر معمولاً به شکل بنیاد یا شرکت‌های با مسئولیت محدود در این کشور وجود دارند. سنت کمک‌های خیرخواهانه و بشر دوستانه از دیرباز در آلمان وجود داشته است. امروزه، در این کشور تأمین مالی نیروهای اصلی اقتصادی و بخش قابل توجهی از زندگی اجتماعی و بهبود آن بر عهده سازمانهای خیریه است.
بر اساس آمار "موسسه مرکزی آلمان برای مسائل اجتماعی" امروزه حدود 19 هزار بنیاد، 20 هزار شرکت خیریه و 600 هزار انجمن در آلمان وجود دارد و به همین علت این کشور را در اقصی‌نقاط دنیا به عنوان "سرزمین انجمن‌های خیریه" می‌شناسند. براساس آمار موجود در سال 2010 حدود بیش از 478/1 میلیارد یورو برای سازمانها و انجمن‌های خیریه در کشور آلمان تخصیص یافته است.
این میزان در سال 2018 به حدود 2/92 میلیارد دلار افزایش یافته است که نشان از توجه و اهمیت ویژه به نهادهای خیریه در این کشور توسط مسئولان و عموم مردم است. از این میزان، بیشترین سهم آن در حدود 8/49 درصد برای فعالیتهای اجتماعی (کاهش فقر، افزایش رفاه اجتماعی، افزایش امنیت و ...) تخصیص یافته است، حفظ محیطزیست با بیش از 32 درصد بخش دیگری از هزینه‌های مربوط به امور خیریه را به خود اختصاص داده است، بخش‌های هنر و فرهنگ، آموزش و پژوهش نیز بخش دیگری از سرمایه‌گذاری‌های امور خیریه (در حدود 18 درصد) را در این کشور دارا می‌باشند.
بیشتر بخوانید :
- سوئیس:
هیچ مفهوم قانونی از خیریه، تحت قانون در کشور سوئیس وجود ندارد و خیریه طبق قانون مالیات به صورت عام‌المنفعه تعریف می‌شود. همچنین، منابع اصلی قانون سوئیس در ارتباط با بنیاد و انجمن‌ها در قانون مدنی است. سازمانها و انجمن‌های خیریه نقش مهمی در سوئیس بازی می‌کنند و حامل بخش انسان‌دوستانه در این کشور می‌باشند.در سوئیس، سازمانهای خیریه در قرون وسطی پدید آمده است. در این کشور، سازمانهای خیریه اساسأ ریشه در دین مسیحیت دارند و به ویژه در ایجاد و پشتیبانی از بیمارستان‌ها و یتیم‌خانه‌ها فعالیتهای چشم‌گیری دارند
در سال 2013 حدود 76 هزار انجمن و 12 هزار بنیاد عام‌المنفعه در کشور سوئیس وجود داشتهاند که با اهداف انسان‌دوستانه، حفظ محیطزیست و حمایت از حیوانات فعالیت داشتهاند. در سال 2018 تعداد انجمن‌های خیریه در این کشور به بیش از 80 هزار انجمن و 14 هزار موسسه عام‌المنفعه افزایش یافته است.
اگرچه که سوئیس، یکی از کشورهای ثروتمند در جهان شناخته می‌شود، اما طبق آمارهای اعلام شده، حدود 6/6 درصد از جمعیت این کشور، زیر خط فقر زندگی می‌کنند. بر اساس آمار موسسه لندمارک، درآمد موسسات خیریه کشور سوئیس در سال 2018، حدود 8/87 میلیارد دلار اعلام شده است. از این رو، در فهرست دارایی‌های نهادهای بشردوستانه در جهان، سوئیس در جایگاه چهارم قرار گرفته است.
- انگلستان:
تاريخ استثناء كردن امور خيريه از نظام عمومي ماليات‌ها در انگلستان بـه دوره اليزابـت اول در سال 1601 برمي‌گردد. تا سال 2000 تخفيف مالياتي بر اسناد كمك‌هاي خيريه اصلي‌ترين مكانيسم بوده است. در قوانين مالياتي فعلي انگلستان تخفيف‌هاي مالياتي مختلفي بابت كمك‌هاي خيريه براي خيرين در نظر گرفته شده است. اين قوانين مالياتي، تخفيف مالياتي بابت كمك‌هاي خيريه را از طریق ماليات بـر درآمـد، ماليات بر عايدات سرمايه و ماليات بر ارث ارائه مي‌كنند. در این کشور يكي از كسورات مالياتي مربوط به امور خيريه است.
مردم به دو روش كمك به صورت هديه و روش ليست دستمزد مي‌توانند به سازمان‌هاي خيريه معاف از ماليات پول بپردازند. قانون ضد اجتناب در انگلستان از تاريخ 22 مارس 2006 وضع شد تا معافيت مالياتي سازمانهای خيريه در معاملات خاصي که خیرین دارند، به وجود آید. اين معاملات به فرد كمك‌كننده امكان مي‌دهد تا مقاديري از هداياي خود (به صورت نقدي و يا غير نقدي) را که از سازمان خيريه بيـرون می‌آورند، نامحدود سازد.
هر معامله‌اي كه مشمول اين قانون تلقي شود به عنوان مخارج غيرخيريه‌اي سازمان خيريه لحاظ مي‌شود. طبق گزارش ارائه شده در سال 2018، دارایی موسسات خیریه در بریتانیا حدود 2/84 میلیارد دلار اعلام شده است. این در حالی است که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و بحران‌های اقتصادی، گریبان نهادهای بشردوستانه را نیز گرفته است. دولت بریتانیا به بهانه مبارزه با مالیات‌گریزی ثروتمندان بریتانیایی از طریق موسسات خیریه، قصد دارد تا مالیات خیریهها را افزایش دهد.
- کانادا:
ايده تشويق كمك‌هاي خيريه از طريق انگيزه‌هاي ماليات بر درآمد در كانادا در خلال جنگ جهاني اول پديدار شد. قانون ماليات بر درآمد كانادا در سال 1917 كسورات نامحدودي را براي كمك به صندوق‌ميهن‌دوستي و صليب سرخ تصويب كرد. در سال 1930 اولين كسورات بابت كمك‌هاي داراي رسيد به عموم سازمان‌هاي خيريه قانوني شد و تا 10 درصد درآمد خالص مشمول ماليات مقرر گرديد.
منطق تصويب نظام كسورات عمومي در كانادا در خلال هجوم بحران بزرگ در دهه 1920 اين بود كه روشي را از طرف دولت براي ايجاد انگيزه در مردم براي كمك به سازمان‌هاي خيريه خصوصي فراهم كند تا اين كه به ايفاء مسئوليت سنگين ايالت‌ها بدون اين كه دولت مركزي درگير شود، كمك کند.
سال 1967 در نتيجه ايجاد يك سيستم مركزي ثبت سازمان‌هاي خيريه با اين پيامد كه تنها كسورات شامل كمك به سازمان‌هاي خيريه ثبت شده مي‌شود، نقطه عطفي در قوانين مربوط بـه امور خیریه بود.
- فرانسه:
استفاده از انگيزه مالياتي نسبت به كمك‌هاي خيريه در فرانسه از سال 1954 آغاز شده، اما به طور چشم‌گيري در طول زمان اصلاح شده است. مكانيسم كسورات اوليه كه از درآمد مشـمول ماليات كسر مي‌شود، در سال 1989 جاي خود را به يك اعتبار مالياتي غيرقابل بازپرداخت بـا نـرخ 40 درصد داد.
مفهوم غيرقابل بازپرداخت به اين معناست كه كسورات نمي‌تواند از ميزان بدهي ماليات بـر درآمد خانوارهاي مشمول ماليات بيشتر باشد. همچنين، خانوارهاي غيرمشمول هرگز نمي‌توانند از ايـن انگيزه مالياتي استفاده نمایند.
از دهه 1980 دولت فرانسه راهبردهاي متفاوتي را براي افزايش انسان‌دوستي خصوصي به كار بست. دولت پس از ساده‌سازي قانون براي بنيادهاي خيريه خصوصي اصلاحات عمدهای را جهت تغيير انگيزه‌هاي مالياتي براي كمك‌هاي خيريه انجام داد.
در فرانسه همچنين هدايا تا سقف 20 درصد درآمد مشمول ماليات قابل كسر شدن هستند. به‌علاوه از سال 2003 اگر ميزان هدايا از سقف تجاوز كند، گزارش آن مي‌تواند در پنج سال آينده پخش شود. از نكات قابل توجه ديگر اين است كه نرخ اعتبار مالياتي براي هداياي خاص مثلاً تهيه غذا يا وسايل آسايش افراد فقير به 75 درصد مي‌رسد.
- ترکیه:
مطابق گزارش بانك جهاني درباره عدالت اجتماعي در تركيه، نوعدوستي ريشـه عميق در عمل بـه سنت اسلامي آنان داشته و موجب تقويت وظيفه كمك به فقراء و ضـعف‌هـاي جامعـه شده است. مردم تركيه بيشتر مايل هستند که به طـور مستقيم بـه فقراء كمك كنند تا سازمان‌هاي مدني.
فقدان مكانيسمهاي تشويق و تسهيل كمك‌هاي نوع‌دوستانه سازماني شده و فقدان انگيزه‌هاي مالياتي از دلايل مهم اين امر است. امتيازات مالياتي جهت تخصیص به امور خیریه، به صورت كسورات مالياتي و محدود تا 5 درصد درآمد در کشور تركيه وجود دارد.
البته تنها سازمان‌هاي مدني ارائه‌كننده خدمات عمومي مي‌توانند براي خیرین كسورات ماليـاتي درخواست نمایند. دولت ترکیه به طور کامل نظارت و اداره اقسام مختلف اوقاف را بر عهده داشته و همه تحت "مدیریت اوقاف دولتی" یا " اداره کل اوقاف نخست‌وزیری ترکیه" قرار دارند. در مورد اداره اوقاف ترکیه، این موارد قابل ملاحظه است. اوقاف از دولت عثمانی، به دولت جمهوری ترکیه، بعد از چندین تحول تاریخی منتقل گردیده است. براساس آخرین گزارشات موجود، دارایی‌های موسسات خیریه در کشور ترکیه در سال 2018 بالغ بر 20 میلیارد دلار بوده است.
- چین:
طبق بررسی‌های موسسه لندمارک، دارایی موسسات خیریه در کشورهایی چون فرانسه، اسپانیا و ترکیه در سال 2018 حدود 20 تا 30 میلیارد دلار اعلام شده است. موسسات و انجمن‌های خیریه در چین نیز، با درآمدی معادل 2/14 میلیارد دلار، در آخر فهرست نهادهای بشردوستانه ثروتمند در جهان قرار دارند.
این در حالی است که با توجه به جمعیت چین، به‌نظر می‌رسد که دارایی و شمار موسسات مردم‌نهاد و انجمن‌های خیریه در این کشور بیشتر باشد. البته در بسیاری از گزارش‌ها گفته شده که کمک‌های خیریه در چین، به‌صورت قرضی در حال افزایش است.
در طول چندسال گذشته در کشور چین، تعدادی از موسسات خیریه و موسسات اهدای بیت کوین مورد بررسی قرار گرفته‌اند که شامل چندین سازمان مانند صلیب سرخ، نجات کودکان و بنیاد مرزهای الکترونیکی هستند. به طور کلی، بررسیها حاکی از آن است که متاسفانه کشورهای اسلامی علی‌رغم ظرفیت بالای دینی و فرهنگی در این زمینه (خیریه) اقدامات قابل مقایسه‌ای با کشورهای پیشرفته و بزرگ دنیا نداشته‌اند .
سازمانهای خیریه پیشرو در جهان و ایران
در مسیر مبارزه با فقر، افزایش رفاه اجتماعی، حفاظت از محیطزیست و اجرای پروژه‌های عام‌المنفعه، دولت‌ها و سازمانهای بین‌المللی به کمک سازمانهای مردم‌نهاد یا سازمانهای غیرانتفاعی که به دنبال سودآوری نیستند، فعالیتهای گسترده‌ای را در سطح جهان انجام دادهاند. این سازمانها اغلب فعالیت‌هایی توسعه‌ای و انسان‌دوستانه را در نقاط مختلف دنیا هدایت می‌کنند.
در ایران نیز، تعداد زیادی موسسه خیریه فعالیت دارند و خدمات بسیار با ارزشی را ارائه می‌دهند. در اینجا چند مورد از برترین موسسه‌های خیریه فعال در کشور معرفی می‌گردند.
- موسسه خیریه محک:
موسسه محک به عنوان یکی از برترین موسسات خیریه ایران شناخته می‌شود که در زمینه حمایت از کودکان مبتلا به سرطان فعالیت دارد. این موسسه به قدری با ارزش می‌باشد که یک برند ایرانی بسیار موفق نیز محسوب می‌شود. ایده تأسیس این موسسه توسط بنیان‌گذار آن”سعیده قدس” از ابتلای فرزندش به بیماری سرطان سرچشمه گرفته است. محک در میان دیگر موسسات خیریه ایران از جاه‌طلبی بیش‌تری برخوردار است و در گسترش مهربانی و کارهای خیر موفق واقع شده است. این موسسه بر اساس آخرین آمار موجود، حامی بیش از 30 هزار کودک و نوزاد مبتلا به بیماری سرطان بوده است.
- انجمن ام اس ایران:
انجمن مولتیپل اسکلروز ایران که به عنوان انجمن ام اس ایران نیز شناخته می‌شود، یک موسسه خیریه است که در زمینه یاری‌رسانی و حمایت از بیماران ام اس فعالیت دارد. انجمن ام اس ایران در اسفند ماه 1378 فعالیت خود را رسماً آغاز کرده است و تاکنون به صورت پیوسته فعالیت خود را ادامه داده است.
این انجمن به واسطه همکاری گروهی از پزشکان متخصص، بیماران و خانواده بیماران و تعدادی افراد خیرخواه به فعالیت خود ادامه می‌دهد. حاصل حمایت‌های مردم و فعالیت این موسسه خیریه، شناسایی و تحت حمایت قرار گرفتن بیش از 20 هزار بیمار ام اس در کشور است.
- کانون فرهنگی آموزش (قلم چی):
این مجموعه که یکی از بزرگ‌ترین مراکز آموزشی ایران است در واقع یک بنیاد خیریه است که وقف عام مردم ایران شده است. این بنیاد توانسته است در سال های اخیر در مناطق زلزله زده و محروم کشور مانند هریس، سرپل ذهاب و... مدارس گوناگونی را با شرایط مناسب و امکانات عالی برای تحصیل دانش آموزان محروم احداث نماید. این مجموعه به عنوان یکی از خیریه‌های مهم در ایران، اقدام به بورسیه دانش‌آموزان محروم و با استعداد تحصیلی در مناطق محروم کشور در سطح گسترده می‌کند.
- بنیاد برکت:
این نهاد یکی از موسسات رسمی و وابسته به ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) است. فعالیت این مجموعه خیریه در زمینه‌های عمران، اشتغال‌زایی و مبارزه با بیکاری بوده است. این مجموعه از آغاز فعالیت خود در سال 1386 توانسته است بیش از 40 شرکت و مجموعه کوچک و بزرگ را مورد حمایت قرار دهد. این مجموعه با هدف قراردادن عمران و اشتغال در مناطق روستایی و محروم کشور توانسته است تا خدمات گسترده‌ای را در زمینه عمرانی، سلامت، بهداشت، آموزش، توسعه اقتصادی و اشتغال ارائه کند.
- سازمان بهزیستی ایران:
سازمان بهزیستی ایران یک نهاد رسمی است که خدمات گسترده‌ای را به مددجویان و اقشار مختلف جامعه ارائه می‌دهد. درمان و بازتوانی معتادان، نگهداری، حرفه آموزی و حمایت همه جانبه معلولین، خدمات اجتماعی و کارآفرینی برای زنان سرپرست خانوار، خدمات اجتماعی و مشاورهای به زنان و دختران آسیب‌دیده، نگهداری و حمایت از مبتلایان به بیماری‌های مزمن، نگهداری از کودکان بی‌سرپرست و حمایت از آنها، خدمات مشاوره ژنتیکی و توانبخشی و نگهداری از سالمندان در سطح گسترده از خدمات این سازمان است.
اهم فعالیتهای موسسات خیریه در جهان
طی دهه‌های اخیر فعالیت سازمان و نهادهای بشردوستانه در سراسر جهان رشد قابل‌توجهی داشته است. توسعه فعالیتهای حمایتی این سازمانها، نشان از توسعه‌یافتگی و احساس مسئولیت اجتماعی شهروندان در جوامع مختلف دارد. براساس تحقیقات صورت گرفته، فعالیت برترین نهادها و سازمانهای خیریه در جهان در زمینه‌های تحصیلی، محیطزیست، امدادرسانی در بحران‌های طبیعی مانند زلزله، سیل، قحطی، آتش‌سوزی و خشکسالی، رشد توسعه مردمی، کودک و خانواده، حفاظت از حیوانات، مسائل بهداشتی، هنر و فرهنگ است.
افزون بر این، موسسات و نهادهای خیریه عمومی و خصوصی در اقصی نقاط دنیا در زمینه‌هایی مانند بهداشت و درمان، عمرانی، توزیع و تأمین، نگهداری و سرپرستی، توان‌یابی و بازپروری، خدمات آموزشی، پژوهشی و مشاورهای، امدادرسانی به فقرا و ایتام، حمایت از زنان سرپرست خانوار و کودکان بی‌سرپرست، سالمندان و معلولان ذهنی و جسمی، ایجاد و مدیریت بناهای تاریخی و ساختمان‌های عمومی، ارتقاء جامعه با ارائه خدمات اجتماعی، دفاع از امنیت عمومی، حقوق مدنی و از بین بردن تعصبات و تبعیض نژادی فعالیت دارند.
همان‌گونه که فعالیت نهادهای خیریه در دهه‌های اخیر نشان داده، در کنار افزایش تعداد این نهادها، گاهی موسسات قدیمی‌تر حوزه فعالیت‌شان را گسترده‌تر نموده و به نهادهای خیریه بزرگ‌تری در سطح ملی و بین‌المللی تبدیل شدهاند. آمارها حاکی از آن است که بیشترین تعداد سازمانهای خیریه خصوصی یا غیردولتی، به کشورهای توسعه‌یافته اختصاص دارند.
در برنامه توسعه پايدار ٢٠٣٠ كه سپتامبر ٢٠١٥ با حضور بزرگ‌ترین موسسات و انجمن‌های خیریه و بشردوستانه تصويب شد، سازمان ملل متحد دو موضوع اساسی را جهت توجه انجمن‌ها و موسسات خیریه مدنظر قرار داد و به رسمیت شناخت. ابتدا حفظ و صیانت محیطزیست طبیعی که طی دهه‌های اخیر با رشد جمعیت جهانی و افزایش ظرفیت فعالیتهای بشر دست‌خوش تغییرات ناگواری قرار گرفته است و سپس، رسیدگی به وضعیت و شرایط زندگی افراد فقیر و ريشه‌كن نمودن این پدیده منفی در تمام اشكال و ابعاد آن، از جمله فقر شديد که بزرگترين چالش جهاني براي توسعه پايدار است.
انجمن‌های خیریه در دنیا بازگو می‌کند :
افزایش سطح رفاه اجتماعی برای بشر، ایجاد جامع‌های صلح‌آمیز عاری از ترس و خشونت برای مردم و توسعه و تقویت روحیه هم‌بستگی و مشارکت همه‌جانبه نهادهای خیریه در رفع مشکلات اساسی بشر از دیگر اهداف ارائه شده در این برنامه جهانی می‌باشند. اجرا و تحقق اهداف مدنظر در برنامه توسعه پایدار خواستار يك روح قوي و هم‌بستگي جهاني است كه قبل از هر چیز بر نيازهاي فقيرترين و آسيب‌پذيرترين افراد در سطح جوامع متمركز شده است.
از سوی دیگر در این برنامه به نقش مهم بخش‌هاي خصوصي متنوع، از شركت‌ها و تعاوني‌های كوچك گرفته تا کمپانی‌های چند مليتي، سازمان‌هاي جامعه مدني و همچنین سازمان‌هاي بزرگ بشردوستانه در اجراي برنامه جديد (حفظ و صیانت از محیطزیست) تأکید شده است.
رنکینگ کشورهای پیشرو جهان بر اساس شاخص نیکوکاری
براساس یافته‌های حاصل از نظرسنجی اخیر موسسه گالوپ در سال 2018 به طور متوسط از هر ۱۰ نفر بیش از چهار نفر در یکی از ماه‌های این سال به یکی از سه شکل زیر در فعالیتهای نیکوکارانه شرکت کرده‌اند:
1- مبلغی پول را در اختیار یک مؤسسه خیریه قرار دادهاند؛
2- به طور منظم مقداری از وقت خود را صرف فعالیت در یک سازمان خیریه کرده‌اند؛
3- به افراد ناشناس و غریبه‌ای که به کمک نیاز داشتهاند، یاری رسانده‌اند.
بر این اساس، 2/2 میلیارد نفر از جمعیت جهان در سال 2018 به غریبه‌ای که نیازمند کمک بوده است، یاری رسانده‌اند. 4/1 میلیارد نفر به خیریهها کمک مالی رسانده‌اند و حدود یک میلیارد نفر از جمعیت جهان نیز مقداری از وقت و انرژی خود را صرف فعالیت در یک سازمان مردم‌نهاد یا خیریه کرده‌اند .
یکی از نکات قابل توجه نظرسنجی گالوپ، پایین بودن مشارکت اجتماعی خیرخواهانه در کشوری اقتصادی مثل چین است؛ به گونه‌ای که مردمان این کشور با ۱۷ امتیاز از بین ۱۴۶ کشور رتبه ۱۴۴ را کسب کرده‌اند. کشورهای دیگری همچون فلسطین، یونان و یمن به ترتیب با رتبه‌های ۱۴۳، ۱۴۵ و ۱۴۶ در انتهای جدول رتبه‌بندی گالوپ قرار دارند و به نظر می‌رسد تحولات اقتصادی و سیاسی در این کشورها در کاهش توان مردم آنها برای فعالیتهای خیرخواهانه بی‌تأثیر نبوده است. جدول 3، امتیاز 20 شرکت پیشرو در زمینه امور خیریه را بر اساس شاخص نیکوکاری نشان می‌دهد.
با استناد به سند آماری بنیاد بین‌المللی اهدا (CAF)، متأسفانه کشور ایران جزء کشورهای معرفی شدهای است که نتوانسته جایگاه پیشین خود را در میان 20 کشور نیکوکار جهان حفظ نمایند. ایران از سال 2014 تا 2017 در لیست 20 کشور برتر جدول شاخص‌های نیکوکاری CAF قرار داشته است. این در حالی است که مطابق با گزارشات این موسسه، در سال 2018 به رتبه 29 ام جهانی تنزیل یافته است.
آخرین وضعیت کشور ایران در سه شاخص نیکوکاری به ترتیب زیر است:
61 درصد افراد به نیازمندان که نمی‌شناختند، کمک کرده‌اند، 53 درصد افراد به خیریهها کمک مالی کرده‌اند و در نهایت 20 درصد افراد در کارهای داوطلبانه و عام‌المنفعه شرکت داشتهاند.
هزینه‌کرد برترین نهادهای خیریه جهان و توجه به مسأله مهم محیطزیست
همان‌طور که؛ ملاحظه می‌شود که هزینه‌های کل هر یک از موسسات خیریه مورد بررسی بالغ بر 500 میلیون دلار می‌باشد و مجموع هزینه‌های آنها رقمی در حدود 13 میلیارد دلار است. چنین امری به شدت بر اهمیت وجود یک سازمان جهت نظارت، کنترل و تدوین قوانین مربوط به خیریهها تأکید می‌نماید.
توجه به بحث حفاظت از محیطزیست از طرف خیریهها در کنار فعالیتهای دیگر (تخصیص حدود 14/6 درصد هزینه‌های سازمانهای خیریه) نکته حائز اهمیت دیگری است که طی سال‌های اخیر محقق شده است. شکل 4 درصد سهم سازمانها و بنیادهای خیریه برتر جهان را در سال 2018 (آخرین آمار موجود) بازگو می‌کند.
نتیجه‌گیری کلی
بررسی وضعیت موسسات و نهادهای خیریه در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته جهان حاکی از آن است که دولت‌ها در این کشورها رویکرد‌های مختلفی را برای تحقق و راه‌اندازی موسسات خیریه دنبال می‌کنند. اما به طور کلی، فعالیت عمده موسسات و انجمن‌های خیریه در کشورهای پیشرو، در جهت رفع مشکلات و مسائل اقتصادی و اجتماعی مردم است. کاهش میزان فقر و گرسنگی، افزایش رفاه اجتماعی، کمک به افراد کم درآمد و بی‌بضاعت، حفظ و صیانت از محیط زیست، تأمین خدمات بهداشتی و درمانی برای گروه‌های خاص جامعه، تحت پوشش قرار دادن کودکان دارای بیماری‌های خاص و... از جمله مهم‌ترین زمینه فعالیت موسسات و نهادهای خیریه در جهان به شمار می‌روند.
براساس آخرین آمار ارائه شده توسط موسسه CAF، در کشورهای پیشرفته اروپا غربی و آمریکا شمالی، 23 الی 37 درصد از درآمد خیریهها جهت رفع مشکلات اقتصادی جوامع و 15 الی 22 درصد از این درآمد جهت رفع مسائل اجتماعی تخصیص می‌یابد. افزون بر این، موسسات خیریه تأمین حدود ۷ الی ۱۴ درصد از هزینه‌های بهداشتی و درمانی جوامع را بر دوش دارند. یک الی 6 درصد از هزینه‌کرد موسسات خیریه در این کشورها نیز جهت رفع مشکلات و مسائل زیست‌محیطی پیشروی جوامع (کاهش آلودگی‌های آب و خاک، حفظ محیطزیست، حمایت از حیوانات، تضمین آب و هوای پایدار و ...) تخصیص می‌یابد.
اگرچه که سهم مسائل و مشکلات زیست‌محیطی از هزینه‌کرد موسسات خیریه نسبت به مسائل دیگر کم‌تر می‌باشد، اما این امر حکایت از آن دارد که طی سال‌های اخیر توجه خاصی از سوی نهادهای خیریه به سمت و سوی بخش محیط زیست و مرتفع شدن مسائل پیشرو در این زمینه شده است.
این مطلب برداشت و خلاصه‌ای از مقاله "امپراطوری خیریه‌های مردم‌نهاد در ایران و جهان و زمینه‌های فعالیت آنها" نوشته " محسن عبداله‌زاده، ابوذر پرهیزکاری " است که در همایش خیرماندگار شرکت کرده و در سیویلیکا منتشر شده است.
دیدگاه خود را بنویسید