وقف، سنت دیرینه بشری است که ایدئولوژی اسلامی تأکید فراوان به آن دارد. طبق ضوابط و اصول وقف، افراد حقیقی یا حقوقی بخشی یا همه‌ی دارایی یا ملک خود را به سازمان‌های مربوطه می‌بخشند تا از عایدات موقوفه همه افراد در موقوفه‌های عام و یا افراد و سازمان‌های خاص در موقوفه‌های خاص از آن بهره‌مند شوند.
این اخلاق حسنه در اعتقادات اسلامی ریشه دوانده و در رشد و توسعه شهر و همچنین اقتصاد شهری شهرهای اسلامی نقش بسزایی ایفا می‌کند.
شاید متداول‌ترین نقش وقف را بتوان در رویکرد اقتصادی آن مشاهده کرد ، اگرچه این رویکرد با دیگر رویکردها بی‌ارتباط نیست، اما نمونه‌ی موقوفاتی که در سیره‌ی پیامبر اکرم (ص) و ائمه‌ی معصومین (ع) نیز وجود داشته ، بیشتر در این قالب قرار می‌گیرد.
در میان افراط و تفریط‌های نظام سرمایه‌داری و کمونیستی، اسلام که دین عدالت و اعتدال است، نظام اقتصادی برتری از جانب خداوند و مطابق فطرت و طبیعت بشر آورده است که نه ظلم و بی‌عدالتی رژیم سرمایه‌داری در آن دیده می‌شود و نه دیکتاتوری، اقتصاد را با عبادت و سیاست پیوند داده است و باتربیت بسیار مؤثر خود، محیطی اسلامی می‌سازد که برخلاف محیط های مادی که تکاثر و اسراف ملاک برتری است و همه سعی می‌کنند همه‌چیز را به انحصار خود درآورند.
در محیط اسلام، سادگی و خیرخواهی و ایثار و تعمیم ثروت‌های اضافی شخصی از راه وقف، حبس، هبه و …نه‌تنها ملاک برتری است،بلکه ،عبادت بزرگ محسوب می‌شود .
از سوی دیگر ،سیاست اسلام بر کنترل و تعدیل و حفاظت ثروت جامعه است ،به‌این‌ترتیب ،تمام راه‌هایی که منجر به سرمایه‌داری بودن کار می‌شود،همه را کنترل کرده است و با گرفتن خمس و زکات و تشویق افراد به وقف و …از ثروتمندان و تقویت افرادضعیف در برابرآن‌ها فاصله را بسیار کم کرده،در جامعه تعدیل ایجاد می‌کند.
بر این اساس ،وقف در جامعه‌ی اسلامی ثروت مادی جامعه را تعدیل می‌کند موقوفات در تأسیس و تداوم حیات نهادها و مراکز فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تأثیر فروانی داشته و توانسته‌اند، در دوره‌های مختلف تاریخ منشأ حرکت‌های مؤثری باشند. در شهرهای ایران نیز وقف همیشه باعث شکل‌گیری و انتظام دوره‌های،فضایی و توسعه اقتصادی در شهرها بوده است.
برای مطالعه:
اقتصاد اسلامی
رشد اقتصادی و عدالت که اهمیت ویژه‌ای در اقتصاد اسلامی دارند به انباشت سرمایه فیزیکی و انسانی و درنتیجه به رفاه عمومی کشورهای اسلامی کمک کند.
نهاد وقف عامل بسیار مهمی در جلوگیری از تجمع و تمرکز ثروت در جامعه محسوب می‌شود. موقوفات در تأسیس و تداوم حیات نمادها و مراکز فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تأثیر فراوانی داشته و توانسته‌اند در دوره‌های مختلف تاریخ، منشأ حرکت‌های مؤثری باشند.
پیوستگی وقف با اسلام و به عبارتی پشتوانه‌های دینی آن باعث می‌شود، که توجه شایانی از سوی جامعه نسبت به آن به عمل آید. در تاریخ، مدارس علمیه، مساجد، تکایا، حسینیه‌ها و حتی کاروانسراهای بسیاری دیده می‌شود که محصول وقف هستند. بی‌تردید هر یک از این نمادها و مراکز در شکل‌گیری نظام فکری و علمی جامعه نقش حائز اهمیتی داشته‌اند.
اما تأثیر مثبت وقف فقط منوط به دوران گذشته نمی‌شود بلکه در دوران مدرن امروزی که شاهد شکل‌گیری روزافزون تفکر توسعه پایدار در تمامی زمینه‌ها به‌خصوص توسعه پایدار شهری هستیم فرهنگ وقف با توجه به تأثیری که در ماندگاری و پایایی توسعه اقتصادی دارا هست می‌تواند به‌عنوان عاملی چاره گشا در نظام دینی ایران با توجه به مؤلفه‌های خود مؤثر واقع شود.
اهمیت گسترش فرهنگ وقف
با این اوصاف بدیهی است توصیه فرهنگ وقف و تلاش برای دست‌یابی و موفقیت آن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به‌عنوان یکی از مسائل و دل‌مشغولی‌های مسئولان و صاحب‌نظران در کشورهای اسلامی و برخی کشورهای غیر اسلامی هست. بنابراین این پژوهش به بررسی تأثیر وقف بر توسعه اقتصادی شهر خمینی‌شهر پرداخته است.
بیشتر بخوانید :
در جوامع مختلف سنت حسنه‌ی وقف از ارزش‌های جهان‌بینی دینی و معنوی است که در صورت توجه دقیق و موشکافانه، قادر است بسیاری از مشکلات موجود در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و فرهنگی را رفع کند بنابراین این پژوهش باهدف بررسی تأثیر وقف بر توسعه اقتصادی شهر خمینی‌شهر انجام گرفت نتایج حاصل از تحقیق نشان داد تأثیر موقوفات بر بهبود درآمد و ثروت، توزیع عادلانه ثروت، توسعه کارآفرینی، اشتغال نیروی بومی زیاد است.
همچنین نتایج دیگر نشان میدهد که توزیع عادلانه ثروت با میانگین رتبه (81/3) بیشترین و توسعه کارآفرینی با میانگین رتبه (43/3) کمترین رتبه را در بین مؤلفه‌های توسعه اقتصادی مؤثر داشته اند.
بنابراین پیشنهاد می‌شود مدیران موقوفات عمومی را به‌گونه‌ای سازمان‌دهی و جهت‌دهی نماید که به‌عنوان منبع مالی بتوان از آن‌ها برای از بین بردن فقر و محرومیت، تأمین بهداشت و درمان، آموزش‌وپرورش و ده ها مورد دیگر استفاده کرد و زمینه‌ی توسعه‌ی اقتصادی همراه با عدالت اجتماعی را فراهم ساخت.
این مطلب برداشت و خلاصه‌ای از مقاله "بررسی تأثیر وقف بر توسعه اقتصادی شهر خمینی‌شهر"؛ نوشته "مجتبی فخاری"، است که در همایش خیر ماندگار شرکت کرده است و در سیویلیکا نیز منتشر شده است.
دیدگاه خود را بنویسید