یکی از حوزه‌های مدیریت دانش که بسیار مورد توجه سازمان‌ها قرارگرفته است، ترجمه دانش است. علاوه بر آن، از ویژگی‌های سمن‌ها، حضور موقتی افراد نخبه و صاحب دانش نو است که اگر به درستی از آنها مراقبت شود، جهت ذخیره‌سازی و به‌کارگیری مناسب هستند.
بنابراین، به کارگیری ترجمه دانش برای این سازمان‌ها از اهمیت دو چندانی برخوردار است. با این وجود، تحقیقات اندکی در خصوص پیاده‌سازی ترجمه دانش صورت پذیرفته است.
بر مبنای شکاف شناسایی شده، محقق با به کارگیری پنل خبرگان شامل سمن‌ها و خبرگان علوم رفتاری، به طراحی ابزار ارزیابی از جنس پرسشنامه جهت اندازه‌گیری و تجزیه‌وتحلیل ترجمه دانش در این‌گونه سازمان‌ها پرداخته است. در این مقاله، بنیاد خیریه راهبری آلاء یکی از بزرگ‌ترین و به‌روزترین سمن‌های کشور انتخاب شده است.
چرا بنیاد خیریه آلا را انتخاب کردیم؟
در طی دو دهه اخیر، بسیاری مدیران به صورت کُنشی در پیِ کسب مزیت رقابتی نظیر رهبری محصول، رهبری هزینه و متمایز شدن از سایر رقبا بوده‌اند. هم چنین، محیط به سرعت در حال تغییر است و مشتریانی با انتظارات متعدد، متنوع و در عین حال رو به افزایش به صورتی واکنشی، در پی تقلید از سازمان‌های پیشرو، برای بقاء سازمان و حفظ یا افزایش سهم بازار بوده‌اند.
درنهایت همه آنها برای جامه عمل پوشاندن، به اهداف برشمرده شده یا انگیزه‌های مشابه در پی استفاده از ابزارها و فنون جدید هستند. بی‌شک مدیریت دانش (KM) یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین این رویکردها به شمار رفته که مورد استقبال بسیاری مدیران قرارگرفته است.
بنابراین مدیریت دانش از مفهومی نوظهور به یک خط مشی در حال رشد در سازمان‌های تجاری تبدیل شده است. مطالعات دانشگاهی، افزایش تعداد نشریات با موضوع مدیریت دانش و بحث روز "سرمایه فکری" شواهدی در مسیر بلوغ این حوزه به شمار می‌روند.
یکی از مهم‌ترین شکاف‌ها در ادبیات تحقیق مورد مطالعه، فقدان شواهد تجربی است. در حالی که تحقیق پیمایشی در نشریات حوزه مدیریت دانش، نمود پیدا می‌کند، اما باز هم حجم عمدۀ آنها توصیفی است و تنها تعداد انگشت شماری از مقالات به صورت تجربی درزمینهٔ مدیریت دانش وجود دارد.
این مطلب از آنجا که ترجمه دانش به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع استراتژیک سازمان‌ها مورد توجه قرارگرفته است، اهمیت دو چندان پیدا خواهد کرد.
در نتیجه، این مقاله قصد دارد تا در راستای شکاف شناسایی شده در حوزه ترجمه دانش (عدم وجود نظام ترجمه دانش در سازمان‌های مردم نهاد)، اقدام به تهیه، تدوین، اعتبارسنجی و در نهایت پیاده‌سازی ابزاری از جنس پرسشنامه با هدف ارزیابی ترجمه دانش در سازمان‌ها کند.
به همین منظور، ابتدا با مرور ادبیات، سازه‌های اصلی را شناسایی و سپس با استفاده از مدل‌ها و نتایج مطالعات، اقدام به تهیه ابزار مذکور نموده و برای اثبات کاربردی بودن ابزار، اقدام به تکمیل پرسشنامه در بنیاد خیریه راهبری آلاء نموده و نتایج آن گزارش گردید.
نظریه‌های ترجمه دانش، در دهه‌های اخیر در حال رشد هستند و مدل‌هایی برای توضیح آنها مطرح شده است. بسیاری از محققان اعتقاد دارند که برای طراحی و انجام مداخلات مؤثر جهت تبدیل نتایج تحقیقات به تصمیم‌گیری، به یک مدل در سطوح مختلف اعم از فردی، گروهی و سازمانی، ضروری است.
فرآیندی به ترجمه دانش اشاره دارد که سازمان‌ها، داده‌ها و اطلاعاتی را که در دسترس آنها وجود دارد، ارزیابی کنند. همچنین، فرایند ترجمه دانش پاسخی به این نگرانی است که افراد بایستی قادر به تبدیل یادگیری خود به دانش قابل استفاده باشند.
در طول فرایند ترجمه دانش، دانش دستخوش تغییرات مختلف می‌شود و بخشی از اطلاعات از بین می‌رود. بنابراین بایستی از روند اتلاف اطلاعات مفید، جلوگیری کرد. از طرفی یکی از دلایل انتخاب بنیاد خیریه آلاء این است که:
- سازمان‌های مردم‌نهاد، نظام پنهان ارتقاء سلامت جامعه محسوب می‌شوند و نقش مهمی را در توسعه اجتماعی ایفاء می‌کنند.
- از دیگر دلایل انتخاب بنیاد خیریه آلاء می‌توان به ورود و خروج افراد مختلف در برهه‌های زمانی متعدد اشاره نمود.
این موضوع زمانی اهمیت می‌یابد که اولاً نظامی برای مدیریت و ترجمه دانش افرادی که در سازمان حضور دارند وجود نداشته باشد. ثانیاً، این افراد در زمان ترک سازمان مرد م هاد، دانش و اطلاعات ارزشمند خود را از سازمان ببرند. به دلایل مذکور، انجام پژوهش‌های حوزه دانش در این سازمان‌ها ضروری است.
در ادبیات موضوع، تحقیقات بسیار اندکی در این حوزه انجام گرفته است. براین اساس، تحقیق حاضر، مطالعه موردی خود را یکی از سازمان‌های مردم نهاد به عنوان بنیاد خیریه آلاء در نظر گرفته است. مدیران و پژوهشگران قادر خواهند بود با استفاده از ابزار ارزیابی ترجمه دانش، نقاط قوت و ضعف سازمان خود را شناسایی و برای بهبود زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های سازمان خود قدم‌های مفید و مطمئنی را بردارند.
عوامل مؤثر بر ترجمه دانش در سازمان‌ها
عوامل مؤثر بر ترجمه دانش در سازمان‌ها، از موضوعات مهم در مطالعات بوده و دسترسی به فناوری اطلاعات یکی از این عوامل مؤثر است. فناوری، امکان ایجاد ارتباط سریع را برای سازمان‌ها مقدور کرده و افراد را قادر می‌سازد که اطلاعات خود را مبادله کرده و به درک و تفسیر مشترکی از این اطلاعات دست یابند.
چهار نوع فناوری مهم در زمینهٔ ترجمه دانش نقش برجسته‌تری دارند:
- بانک اطلاعاتی،
- فناوری‌های کار گروهی مثل پست الکترونیک و کنفرانس های ویدئویی،
- هوش مصنوعی،
- فناوری شبکه‌ای مثل اینترنت و اینترانت.
فرهنگ حاکم بر سازمان نیز در فراهم ساختن امکان انتقال دانش اهمیت زیادی دارد. به عقیده محققین در حوزه ترجمه دانش، عوامل فرهنگی زیر می‌توانند از ترجمه دانش مؤثر جلوگیری کنند:
- تفاوت‌های فرهنگی بین افراد،
- عدم اعتماد افراد به یکدیگر،
- نبودن فرصت و فضای کافی برای معاشرت بین افراد،
- سیاست‌های سازمانی،
- عدم تحمل اشتباهات دیگران و یاری نکردن آنها،
- نبودن ظرفیت‌های لازم برای یادگیری در افراد مخاطب.
انواع مدل‌های مختلف ترجمه دانش در رشته‌های مختلف (به عنوان مثال: مهندسی، علوم اجتماعی، سلامت، پرستاری و خدمات بهداشت) که برای انواع سازمان‌ها طراحی شده‌اند و هر یک بر یکی از جنبه‌های ترجمه دانش تأکید دارند.
با این توصیف، هیچ مدل گسترده و کاملی برای استفاده در تمام شرایط وجود ندارد. اساساً، چنین مدلی نمی‌تواند وجود خارجی داشته باشد، چرا که استراتژی‌های ترجمه دانش می‌بایست با نیازها و ساختارهای افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها مطابقت داشته است.
تنها چند مدل برای بررسی عملکرد سازمان‌ها طراحی شده‌اند. یکی از این مدل‌ها در داخل کشور توسط نجات و همکاران، انجام گرفته است. این مدل ترجمه دانش در دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان چارچوبی جهت شناسایی ظرفیت‌های بالقوه و نقاط ضعف ترجمه دانش در دانشگاه و پیشنهاد مداخلات مناسب و مورد نیاز طراحی گردیده است.
در شکل 1، چهار مرحله اصلی مدل ترجمه دانش که توسط بسیاری از محققین ازجمله Nedjat و همکاران، Gholami و همکاران، مورد استفاده بوده، ارائه شده است. این مدل شامل 4 مرحله با عناوین:
- سؤال پژوهشی،
- محصول دانش،
- انتقال دانش،
- ترویج استفاده از شواهد.
شکل 1: مدل مورداستفاده توسط دو تحقیق (Gholami, et al., 2011) و (Nedjat, et al., 2008)
در تحقیقات مذکور این 4 گام با 4 سؤال زیر تشریح شده است:
1. سؤال پژوهش؛
آیا سازمان می‌تواند نیازهای تحقیقاتی تصمیم گیران را شناسایی کند و به صورت موضوع پژوهشی مناسب درآورد؟
2. محصول دانش؛
سازمان می‌تواند شواهدی تولید کند که در تصمیم‌گیری‌های آتی قابل استفاده باشد؟
3. انتقال دانش؛
نتایج پژوهش‌های سازمان منجر به تغییر رفتار تصمیم‌گیرندگان و یا نتیجه کاربردی می‌شود؟
4. ترویج استفاده از شواهد؛
سازمان تلاش می‌کند تا تصمیم‌گیرندگان بتوانند از نتایج پژوهش‌ها بهتر استفاده کنند؟
مدل ترجمه دانش موسسه پژوهش سلامت کانادا (CIHR) شامل هفت مرحله است که در شکل 2 آورده شده است
شکل 2: مدل ترجمه دانش موسسه پژوهش سلامت کانادا (CIHR, 2012)
در مطالعه‌ای دیگر، مدلي تحت عنوان چرخه "ترجمه دانش" ارائه شده است. اين مدل با توجه به دستاوردهاي مطالعه مروري و دستاوردهاي "بحث گروهي متمرکز" طراحی شده است. اين چرخه از 5 بخش اصلي تحت عنوان:
- توليد دانش،
- انتقال دانش،
- استفاده از پژوهش،
- تسهیل‌کنندگان،
- بستر دانشگاه،
تشکیل‌شده است. چهار بخش اول با يکديگر ارتباط متقابل دارند. تمامي چهار بخش اول و ارتباطات آنها در سايه بخش پنجم (بستر دانشگاه) واقع می‌شود (شکل 3).
هرکدام از اين بخش ا(به غیر از بستر دانشگاه) شامل دو جزء است. توليد دانش شامل دو جزء تحت عنوان ویژگی‌های فردي محقق و تحقيق است. انتقال دانش شامل دو جزء تحت عنوان منابع و استراتژی‌ها است.
استفاده از پژوهش شامل دو جزء تحت عنوان ویژگی‌های فردي تصميم گيران و بستر تصمیم‌گیری است. تسهیل‌کنندگان نيز شامل دو جزء تحت عنوان منابع و استراتژی‌ها است. قابل‌ذکر است که "بستر دانشگاه" به معناي نظام رهبري، سیاست‌ها، ارزش‌ها و فرهنگ موجود در دانشگاه است (صادقی, و غيره, 1386).
شکل 3: مدل چرخه ترجمه دانش (صادقی, و غيره, 1386)
ترجمه دانش دارای دو جنبه اصلی است:
- در جنبه اول، سیستم یا ارگانی که دانش در آن تبادل می‌گردد و شامل ساختاری یکپارچه خواهد بود. این سیستم به‌صورت بالقوه زمینه را برای ترجمه دانش آماده کرده است.
- در جنبه دوم، تولید دانش، در سال‌های اخیر سرعت فزاینده‌ای داشته است، که به این واقعیت اشاره دارد که ترجمه دانش مذکور و روبه رشد به توجه ویژه‌ای نیاز دارد.
مدیران و پژوهشگران قادر خواهند بود با استفاده از ابزار ارزیابی ترجمه دانش، نقاط قوت و ضعف سازمان خود را شناسایی و برای بهبود زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های سازمان خود قدم‌های مفید و مطمئنی را بردارند.
در بسیاری از کشورها، ارزیابی خروجی‌های پژوهشی سازمان‌ها به‌عنوان ابزاری است برای اختصاص بودجه. از طرفی از این ارزیابی به‌عنوان ابزاری مدیریتی جهت نظارت بر فعالیت‌های انجام شده در سازمان‌ها استفاده می‌گردد.
با این حال، مدل‌ها و روش‌های ارزیابی ظرفیت ترجمه دانش سازمان‌های پژوهشی هنوز در مراحل ابتدایی کار خود به سر می‌برند. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، پرسشنامه‌های موجود برای ارزیابی فعالیت‌های ترجمه دانش توسط خود محققان تکمیل‌شده‌اند.
از طرف دیگر، چارچوب‌ها و مدل‌هایی نیز برای ارزیابی ارتباط تحقیقات به اقدامات موجود از جنبه فشار و کشش در سطح ملی پیشنهادشده است.
پرسشنامه‌ای نیز برای ارزیابی ظرفیت کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط برای انجام تحقیقات در سطح ملی طراحی‌شده است. سایر مطالعات انجام‌شده در این زمینه بیشتر کیفیت ترجمه دانش در سطوح سازمانی ارزیابی شده است.
نتیجه‌گیری
بر اساس نتایجی که در بخش‌های مختلف این مقاله ارائه شد، موقعیت استقرار ترجمه دانش در بنیاد خیریه آلا به‌عنوان مطالعه موردی تحقیق، در سه سازه "سؤال پژوهش - (استراتژی)"، "سؤال پژوهشی-منابع" و "ترویج استفاده از شواهد - (منابع)" از مجموع 6 سازه در حد متوسط رو به بالا بودند.
سه سازه باقیمانده یعنی "انتقال دانش - (منابع)"، "محصول دانش - (منابع)" و "انتقال دانش - (استراتژی)"، تا حدودی بیشتر از حد متوسط قرار گرفتند. بنابراین نتیجه می‌شود که: وضعیت استقرار نظام ترجمه دانش در مطالعه موردی تحقیق (بنیاد خیریه آلاء) در حد متوسط رو به بالا قرار گرفته و در نتیجه، می‌توان پیشنهاد کرد که در این سازمان نیاز به تعریف و پیاده‌سازی فعالیت‌های جدی و علمی در راستای ارتقاء وضعیت ترجمه دانش ضروری است.
همچنین با در نظر گرفتن نتایج آزمون مقایسه میانگین تحلیل واریانس بین 6 سازه، تمامی سازه‌ها در یک سطح قرار داشته است و برای بهبود نظام ترجمه دانش در بنیاد خیریه آلاء باید توجه هم‌زمان به هر 6 سازه را مبذول داشت.
در پایان، پیشنهاد می‌گردد، محققین در تحقیقات آتی خود، سعی در جهت شناسایی عوامل مؤثر بر ترجمه دانش داشته تا با استفاده از آن، راهکارهای ارتقاء نظام ترجمه دانش در سازمان‌ها را بتوان به‌صورت علمی و مبتنی بر شواهد انتخاب و اجرا نمود.
این مطلب برداشت و خلاصه‌ای از مقاله "ارزیابی ترجمه دانش در سازمان‌های مردم‌نهاد، مطالعه موردی: بنیاد خیریه آلاء"؛ نوشته "محمد اسماعیلی"، است که در همایش خیر ماندگار شرکت کرده است و در سیویلیکا نیز منتشر شده است.
دیدگاه خود را بنویسید