سنت حسنۀ وقف که در تاریخ اسلام ریشه‌ای بس عمیق دارد در جوامع سنتی و مذهبی نمود بیشتری یافته و برای نیکوکاران و واقفان اجر اخروی و اعتبار و منزلت اجتماعی دنیوی را به دنبال دارد. در یزد به‌عنوان شهری که از بطن تاریخ کهن برخاسته و جمعیتی از بهدین، جهود و مسلمان را در خود نگه‌داشته به خیرات و کمک به همنوعان نگاه ویژه شده است.
در این جامعه سنتی با توجه به اقلیم آب و هوایی، ساختار اجتماعی، تحولات سیاسی و حضور اقلیت‌های مذهبی انواع مختلفی از امور خیریه با کارکردهای مختلفی وجود دارد که در طول سیر تاریخی خود بر اساس نیازهای جامعه شکل‌گرفته‌اند.
یزد از شهرهای باستانی ایران است که بنای آن با توجه به سنگ‌نگاره‌های کوه ارنان و دره شیرکوه به دوران عیلامی می‌رسد. یزد در سلسله‌های هخامنشی و ساسانی به دلیل جایگاه مذهبی و جغرافیایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است؛ زیرا که محلی برای اتصال راه‌های بازرگانی ری و خراسان و پارس بوده است.
خیریه‌های یزد در اوایل دوران اسلامی
پس از بر آمدن اسلام و گرایش مردم یزد به دین اسلام (در همان سده اول یزد از سوی مسلمانان فتح شد)، عنوان دارالعباده یا دارالعباد به یزد داده شد، در این دوران بناهای خیریه‌ای با توجه به آئین روح‌بخش اسلام ایجاد شد. یزد به علت در امان ماندن از حمله مغولان در سده‌های آینده موردتوجه رجال و دانشمندان نامی قرار گرفت که بسیاری از بناهای خیر، از مدرسه و کتابخانه را در یزد ایجاد نمودند.
برای مطالعه :
خیریه در دوره های صفویه، افشاریه و زندیه
در دوره‌های صفویه، افشاریه و زندیه فارغ از برخی نزاع‌های صوفیانه، یزد یکی از مراکز تجاری و صنعت نساجی بود. ازاین‌رو محمدتقی خان بافقی حاکم زندی این دوران منشأ خیراتی چون بازار، مدرسه و آب‌انبار در یزد شد.
با توجه به موقعیت جغرافیایی یزد و قرار گرفتن در محل عبور کاروان‌های بازرگانی، این شهر مأمن خوبی برای تجار بود که از دوره صفویه با توجه به گرایش این سلسله به بازرگانی در یزد این قشر از موقعیت اجتماعی خاص برخوردار شده و تجار مختلفی از شهرهای لار، اصفهان، کرمان، تبریز و... در یزد ساکن شدند.
این طبقه در دوره حکومت قاجارها که در دو بخش قبل و بعد از مشروطه قابل‌بررسی است، منشأ خیراتی شدند که در بسیاری از مواقع حتی از حاکمیت مرکزی هم پیشی می‌گرفت. مدارس نصیریه، مشیریه، طاهریه، غریب خانه علایی، آبله‌کوبی حافظ الصحه و... از اماکن خیریه این دوره هستند.
امور خیریه یزد در دوران پهلوی
در دوران پهلوی با توجه به تغییراتی که در ساختار اجتماعی ایران رخ داد، نوعی تحول در این اقدامات مشاهده می‌شود که بیشتر در محورهایی در راستای سیاست‌های مدرن سازی حکومت و با نقش‌آفرینی دولت و جدای از اشکال سنتی کارهای خیریه که اغلب مبتنی بر وقف و موارد مذهبی بود شکل گرفت. مدارس نوین، بیمارستان‌ها، پرورشگاه‌ها و حتی کتابخانه‌ها با کمک خیرین این دوره نوع جدیدی از فعالیت‌های خیریه را به نیازمندان و متقاضیان این خدمات ارائه نمودند.
درمانگاه طاهری، پرورشگاه یتیمان یزد و نوانخانه از نمونه این خدمات عام‌المنفعه است. اما با توجه به ساختار جمعیتی یزد و حضور اقلیت‌های زرتشتی و یهودی در کنار مسلمانان بعد دیگری از فعالیت‌های خیریه توسط این قشر در دوران قاجار و پهلوی اول شکل گرفت.
زرتشتیان از پیشروان امور خیریه آموزشی بودند که با تشکیل مدارس نوین مانند کی خسروی، مارکار، خسروی ساخت اماکن خیریه در یزد را برخی تحت سرپرستی انجمن‌هایی چون انجمن پارسیان و برخی به شکل فردی ایجاد نمودند.
خیریه های امور بهداشت و درمان
در حوزه امور بهداشت و درمان نیز اقداماتی چون آبله‌کوبی استاد کیومرث، زایشگاه بهمن و مطب سررتن تاتا منشأ امور خیر بهداشتی درمانی زرتشتیان بود که در بسیاری از موارد توانست بهبود وضعیت سلامت و کاهش مرگ مادران را رقم زند. در این اماکن مسلمانان نیز در کنار زرتشتیان پذیرفته می‌شدند و در صورت عدم توانایی مالی تمامی اقدامات به‌صورت رایگان انجام می‌شد. گاه حتی خانواده دانش‌آموزان بی‌بضاعت حمایت مالی می‌شدند.
خیریه های آموزشی در یزد
ناگفته نماند که زرتشتیان در کنار حفظ آئین پدران خود و اقدامات خیریه خاص بهدینان مانند گهنبارها و ساخت اماکنی چون دخمه، خیله و آتشکده به دنیای مدرن وارد شده و در جهت نیاز جامعه خویش اقدامات آموزشی و بهداشتی را ایجاد کردند. اما یهودیان که دیگر اقلیت ساکن در یزد هستند گرچه اقدامات خیریه‌شان به گستردگی زرتشتیان نبوده و در طول سال‌های متمادی جمعیت زیادی از آنها مهاجرت نمودند اما در دوران معاصر با مدارس خیریه آلیانس و اتحاد به آموزش کودکان خود پرداختند.
این مدارس علاوه بر آموزش علوم نوین به صورت محدود فرامین آئین یهودیت را نیز آموزش می‌داد و بسیاری از مخارج آن به صورت خیریه از سوی مؤسسات آلیانس و انجمن‌های خیریه صفت عبر و خلوتص پرداخت می‌شد. مدارس اقلیت‌ها در شهر یزد با توجه به خیریه بودن، آموزش‌های نوین و پذیرش دانش‌آموزان مسلمان توانست این جوامع بسته را گشوده و آغازی برای ارتباط آنها با جامعه سنتی و مذهبی یزد شود.
بیشتر بخوانید :
مسیحیان و امور خیریه در یزد
مسیحیان گرچه در یزد اقدامات خیریه‌ای چون ساخت مدرسه میس آیدین و بیمارستان مرسلین وابسته به میسیون مسیحیت را ایجاد کردند؛ اما نتوانستند در ساختار جمعیتی یزد تأثیری گذارده و بخشی از یزدیان را با خود هم آئین کنند. در مدرسه میس آیدین که با مدیریت بانویی با همین نام و توسط میسیون ساخته شد.
دختران زرتشتی، مسلمان و یهودی در کنار یکدیگر در کلاس آموزش‌های خانه‌داری و علوم نوین حضور داشتند. در نهایت این مدرسه با تلاش بی‌وقفه آیدین، قشری نسبتاً روشن فکر از دختران تحصیل‌کرده تربیت کرد که مانند مادران خود چندان در چهارچوب فرهنگی یزد سنتی و مذهبی نبودند.
امور خیریه مربوط به اقلیم
اما آخرین بخش امور خیریه در یزد امور خیریه متناسب با اقلیم خشک این سرزمین است. اقلیمی که مردم یزد از آن سازگاری و حکمت رواداری را آموخته‌اند. قنات‌ها و آب‌انبارها بخش عظیمی از اماکن عام‌المنفعه‌ای هستند که در طول سالیان دراز و بدون توجه به هر آئین و قشر اجتماعی از سوی مسلمانان و زرتشتیان یا توسط تجار و حکام محلی در یزد ساخته‌شده‌اند.
دیدگاه خود را بنویسید