یکی از واقفان بزرگ این مرز و بوم حاج حسین آقا ملک است. وی که ملقب به ثروتمندترین مردان ایران در دهه ۵۰ و بزرگترین واقف تاریخ معاصر ایران است، بیش از دو میلیارد تومان - به ارزش آن روزگار - از اموال و دارایی‌های خویش را وقف امور عام‌المنفعه کرد و آن را تقدیم آستان قدس رضوی نمود.
اطلاعاتی درباره اجداد حاج حسین ملک
حاج حسین آقا ملک در شب ۱۱ ربیع‌الاول ۱۲۸۸ هجری قمری برابر با ۱۰ خرداد ۱۲۵۰ شمسی، در منزل پدری خود، ساختمان قدیم کتابخانه ملی ملک، واقع در بازار بین‌الحرمین تهران متولد شد. خانواده‌اش اصالتاً تبریزی و مجتهد زاده بودند. پدرش حاج محمدکاظم ملک التجار بود.
نام مادرش عزیز، دختر علی عباس بیک، پیش‌خدمت باشی ناصرالدین‌شاه بود. پدربزرگش آقا مهدی اما به کسوت روحانیان درنیامد و در جنگ‌های ایران و روس به قشون دولتی پیوست و تا درجه سرهنگی پیش رفت.
او پس از جنگ به بازرگانی روی آورد و از امتیاز دوستی با میرزا تقی‌خان امیرنظام (امیرکبیر آینده) برخوردار شد. امیرنظام، پیشکار ناصرالدین میرزای ولیعهد در آذربایجان بود و هنگامی‌که محمدشاه قاجار از دنیا رفت، ۱۰۰ هزار تومان از آقا مهدی قرض گرفت تا ولیعهد را از تبریز به تهران بیاورد و بر تخت بنشاند. آقا مهدی نیز به تهران آمد.
امیرنظام که در این زمان صدراعظم ناصرالدین‌شاه شده و لقب امیرکبیر را گرفته بود، به‌پاس خدمات آقا مهدی، لقب ملک التجاری را از شاه برای او گرفت.
این لقب پس از آقا مهدی به فرزندش محمدکاظم رسید که ویژگی‌های رفتاری دگرگونه‌ای را از خود بروز می‌داد. او در جوانی ورزشکار و دست‌پرورده پهلوان ابراهیم یزدی بود، سپس همچون پدر وارد تجارت شد، اما او از سیاست نیز برکنار نبود و در سرودن شعر نیز دستی داشت. حسین به همراه دو برادر و سه خواهرش با چنین تباری و در خانه چنین پدری پرورش یافتند.
برای مطالعه :
وضعیت خانواده حاج حسین آقا ملک ازنظر اقتصادی، سیاسی و مذهبی
حاج محمدکاظم ملک التجار چون به مدرسه‌های جدید با دیده تردید می‌نگریست و آن‌ها را مخل دیانت می‌دانست، حسین را به مدرسه‌های دارالشفا و صدر تهران فرستاد تا به فراگیری علوم قديمه همت گمارد.
سید محمدعلی مازندرانی و میر شهاب‌الدین نیریزی، استادان او بودند و گویا با میرزا ابوالحسن جلوه حکیم بزرگ عصر ناصری نیز صمیمیت داشت. حسین مدتی هم دور از چشم پدر به مدرسه فرانسوی آلیانس رفت تا زبان فرانسه را بیاموزد. محمدکاظم ملک التجار، از راه تجارت و از جانب املاک گسترده‌ای که در خراسان خریده و به دست آورده بود، ثروتی انبوه را برای فرزندان به میراث گذاشت؛ اساس ثروت حاج حسین آقا ملک از این راه بود.
حسین در سال ۱۳۱۷ هجری قمری با پدرش و جمعی دیگر به مشهد مقدس مشرف شد. در آنجا حاج میرزا محمد عتیقی، کسی که به اوقاف عتیقی آستان قدس رضوی آشنا بود، حاج حسین آقا و برادرش را مکرر به آستان قدس می‌برد و برای آن‌ها خطوطی را که در آنجا بر سنگ‌های مقابر و در کتیبه‌های حرم محترم و رواق‌ها نوشته‌شده، توضیح داده و تشریح می‌کرد.
در این سفر وی درس هیات و نجوم را نزد آقاملا منجم‌باشی آستان قدس و طب را هم نزد آقا میرزا طاهر طبيب فراگرفت. به‌طورکلی تحصیلات حاج حسین آقا بیش از صرف و نحو و منطق تا اسفار نبوده و از تتبع در دواوين شعرا، از عرب و عجم و ترک، مخصوصاً ترکی اویغوری، از آن جمله سی‌وشش جلد مصنفات امیرعلی شیرنوایی بهره‌مند بود.
در سال ۱۳۱۹، پدرش حاج محمدکاظم ملک التجار، حاج حسین آقا را به مکه معظم فرستاد که شرح مفصل این سفر در زندگی‌نامه خود نوشت وی آمده است.
عواملی که حاج حسین ملک را به وقف و تاسیس کتابخانه و موزه ملک ترغیب کرد
محمدکاظم ملک التجار، از راه تجارت و به‌ویژه زمین‌هایی گسترده که در خراسان خریده بود، ثروتی انبوه برای فرزندان به میراث گذاشت؛ اساس دارایی حاج حسین آقا ملک ازاینجا سرچشمه گرفت.
حاج حسین آقا ملک از جوانی علاقه ویژه‌ای به کتاب، کتاب‌خوانی، نسخه‌های خطی و اشیای قیمتی و موزه‌ای داشته است به‌طوری‌که اطرافیان وی نیز به این امر پی برده بودند و نمونه آن برادرش حاج حسن آقا است. حاجی حسن آقا قلمدان بزرگی که کار مرحوم محمود خان ملک‌الشعرا است و خود آن مرحوم با آب‌طلا به خط خود رقم نوشته و تاریخ گذاشته و عوض مقوا با چوب ساخته نمی‌دانم از کجا به دست آورده است به صواب دید حاجی میرزا یحیی خان برای شما خریده و گویا به قیمت نازلی یعنی ده پانزده تومان خریده باشند به عقیده من فعلاً برای اهلش دویست تومان قیمت دارد ولی ده سال دیگر هزار تومان ارزش خواهد داشت زیرا که مرحوم ملک‌الشعرا را نمی‌توان به فلان نقاش معروف قیاس کرد».
حاج حسین آقا هنگامی‌که در ۲۸ سالگی به دستیاری پدر برای اداره املاک خراسان به آن دیار سفر کرد، به روایت خویش، در مسیر همان سفر پس از تماشای نسخه‌ای از دیوان ابن یمین فریومدی شاعر سده ششم هجری در نیشابور و نیز آشنایی با پاره‌ای از نفایس حرم رضوی، به گردآوری نسخه‌های خطی و تشکیل کتابخانه علاقه‌مند شد.
او حدوداً از سال ۱۲۸۷ خورشیدی، کتابخانه‌اش را در مشهد بنیان‌گذارد و پس از درگذشت پدر با جابه‌جایی آن به خانه پدری در بازار بین‌الحرمین تهران، در اختیار اهل فضل و دانش قرار داد.
کتابخانه و موزه ملی ملک از سال ۱۲۷۸ خورشیدی که نخستین اندیشه درباره گردآوری کتاب و تشکیل یک کتابخانه به ذهن حاج حسین آقا ملک راه یافت تا امروز که ۱۱۵ سال از آن روزگار می‌گذرد، دوره‌های مهمی از دگرگونی‌های اساسی را از سر گذرانده است.
بنیان‌گذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک آن‌گونه که در گفتگو با روزنامه اطلاعات در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ۱۳۴۵ روایت کرده است، برای نخستین بار در سال ۱۲۷۸ از راه آشنایی با یک دیوان خطی شعر به اندیشه گردآوری کتاب افتاد.
در سال ۱۳۱۷ هجری قمری (۱۲۷۸ خورشیدی) که به‌اتفاق مرحوم پدرم حاج محمدکاظم ملک التجار برای دیدن املاک خراسان به مشهد رفتیم در بازگشت، در نیشابور نیرالدوله حاکم این شهر از ما که عده همراهانمان به ۴۰۰ نفر می‌رسید، استقبال باشکوه و پذیرایی ۱۵ روزه کرد.
من در نیشابور نسخه‌ای از دیوان ابن یمین را پیدا کردم و در این ۱۵ روز از روی آن نسخه‌ای برای خود نوشتم. ازآن‌پس این فکر در من قوت گرفت که یک کتابخانه بزرگ دایر کنم». تشکیل کتابخانه اما به‌زودی رنگ واقعیت نگرفت. نخستین اقدام شش سال بعد صورت پذیرفت.
« ۶ سال بعد، از طرف پدرم مأمور خراسان شدم. در آنجا کتابخانه شيخ عبدالحسین پسر شیخ عبدالرحيم بروجردی را خریداری کردم. بعداً هم کتاب‌های میرزا ارسطو منشی کنسولگری روس را خریدم و کتابخانه خود را با این کتاب‌ها به وجود آوردم پس‌ازآن هرکجا می‌شنیدم که کتاب خطی هست به سراغش رفتم.
در این راه شهرتی به هم زدم، به‌طوری‌که برای فروش کتاب قدیمی و خطی به من مراجعه می‌شد هر کس هر چه کتاب داشت می‌خریدم.
کتابخانه مشهوری که حاج حسین آقا ملک ایجاد کرده بود تا پیش از درگذشت پدر در مشهد جای داشت در سال ۱۳۳۶ قمری (۱۲۹۷ خورشیدی) که پدرم درگذشت این خانه را که خود من در آنجا متولدشده‌ام به کتابخانه اختصاص دادم. کتاب‌ها را تا نخوانده‌ام به کتابخانه تحویل نداده‌ام».
کتابخانه ملی ملک اکنون به پایتخت آمده، با حضور در بازار حلبی‌سازهای تهران، به دوره‌ای تازه از زندگی‌اش واردشده بود اما این پایان اندیشه بزرگ حاج حسین آقا ملک و کتابخانه مشهورش نبود. او که با درگذشت پدر بازرگان و زمین‌دار، میراث دار ثروت بیکران او شده بود، به‌واسطه کتابخانه، به گستره‌ای تازه از فعالیت فرهنگی روی آورد.
راه‌اندازی موزه «انگیزه من از تأسیس موزه سکه و فرش و قلمدان و نقاشی و ... که هنوز در دست تکمیل است این بود که بعضی از مراجعین کتابخانه من محققین خارجی هستند آن‌ها سؤال می‌کردند که سکه‌های قدیم ایران و یا خطوط تاریخی و قلمدان‌ها را که همگی نشانه تمدن کهن ما است، کجا می‌توانند تماشا کنند و من برای سهولت کار آن‌ها و نیز استفاده ملت ایران دست به ایجاد این موزه زده‌ام».
او که توانسته بود نخستین موزه خصوصی ایران را بنیاد گذارد، به روایت خودش، در سال ۱۳۱۴ کتابخانه و موزه ملی ملک را تأسیس و سازمان‌دهی کرد. حاج حسین آقا ملک گنجینه ارزشمندش را به همراه خانه پدری و اثاثیه آن در ۶ آبان ۱۳۱۶ خورشیدی وقف آستان امام رضا اعلان کرد.
این مجموعه، شامل هزاران نسخه نفیس خطی و چاپ سنگی، آثاری چون فرش‌ها، مبلمان، تابلوهای نقاشی، تمبر، سکه، آثار لاکی (روغنی)، خوشنویسی و نگارگری است.
حاج حسین آقا ملک همچنین املاک و مستغلاتی فراوان در تهران و خراسان بر امور خیریه و عام‌المنفعه وقف و اهدا کرد و بدین ترتیب در جایگاه بزرگترین واقف تاریخ معاصر ایران نشست. نگاهی به آرزوها و وصایای ملک التجار در مکاتبات خود به پسرش نشان می‌دهد که علاقه حاج حسین آقا به وقف و وقفیات نشأت‌گرفته از پدر خود در این زمینه بوده است؛ نه فرار از تصرف املاک خود توسط شاه وقت ایران.
حاج حسین آقا ملک ۳۵ سال پس از وقف کتابخانه و موزه، در سال ۱۳۵۱ درگذشت و تولیت موقوفات به‌ویژه کتابخانه و موزه ملی ملک مستقیماً در اختیار آستان قدس رضوی قرار گرفت.
بررسی موقوفات حاج حسین ملک
حاج حسین آقا ملک، بنیان‌گذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک، جز این یادگار جاودانه فرهنگی، همچنین اهداکننده و واقف چند میلیون مترمربع زمین در خراسان برای بهره‌گیری مردم و نیز بسیاری کارهای عام‌المنفعه دیگر بوده است.
او زمین وقف کرد و هدیه داد، باغ‌های شخصی خویش را برای بهره‌گیری مردم اهدا کرد، به تجدید بنای شیرخوارگاه کمک رساند، شهریه و مستمری سالانه به مستمندان آبرومند و کارمندان از کارافتاده کهن‌سال اختصاص داد، كفالت نوباوگان را بر عهده گرفت، دبستان و دبیرستان، بیمارستان، مسجد و حمام ساخت و قنات و چاه وقف کرد تا مردمان سرزمینش از ثروتی که پدر برایش به یادگار گذارده بود، بهره بگیرند.
حاج حسین آقا ملک اموال زیادی را وقف کتابخانه کرد تا پس از مرگش درآمدی برای توسعه کمی و کیفی آن فراهم باشد. او املاک و مستغلات زیادی را نخستین بار در سال ۱۳۲۵ و سپس در ۲۵ فروردین ۱۳۳۰ خورشیدی بر آستان قدس رضوی وقف کرد و درآمدشان را به کتابخانه اختصاص داد.
املاک وقفی در سال ۱۳۳۰، بیست قطعه زمین بزرگ کشاورزی در خراسان و تعداد زیادی دکان در بازار تهران را در بر می‌گرفت. حاج حسین آقا ملک در سال‌های ۱۳۳۱ و ۱۳۳۴ برای چندمین بار املاک و مستغلاتی را بر آستان قدس رضوی وقف کرد و مقرر داشت که بخشی از عواید آن‌ها به کتابخانه و موزه و بخش دیگر به ساخت و اداره بیمارستانی در چناران خراسان اختصاص یابد.
تولیت و نظارت این موقوفات مانند کتابخانه است و عمدتاً صرف کارهای ذیل خواهد شد:
1. اختصاص نیم عشر (۵ درصد) از عواید خالص سالانه برای خرید کتاب و لوازم موزه؛
۲. اداره کتابخانه شامل مرمت کتاب‌ها و حقوق متولی، ناظران، مدیر و کارکنان؛
٣. برپایی جشن در سالروز ولادت پنج تن آل عبا عالی و بعثت پیامبر اسلام و میلاد فرخنده امام رضا علي؛
۴. برپایی مراسم سوگواری در روزهای هفتم تا یازدهم محرم؛ ۵. برگزاری مراسم یادبود در سال روز درگذشت واقف.
۵. اموال وقفی حاج حسین در حال حاضر دارای چه وضعیتی است؟ چه میزان از اموال وقفی ایشان موجود است؟
موقوفات حاج حسین آقا ملک را می‌توان به شرح ذیل فهرست نمود:
- وقف منزل و دکاکین واقع در بازار بین‌الحرمین تهران با کلیه کتاب‌ها و اشیاء موجود در آن در تاریخ ۱۳۱۶/ ۸ / ۶؛ - وقف زمین باغ ملی در تهران در تاریخ ۱۳۲۳/ ۴ / ۲۱؛
- وقف قراء قلعه فریمان، مزرعه هوس، باغ عباس‌آباد، تقی‌آباد، عشق‌آباد، ناری بزرگ و کوچک، شکرتو، ایلیاتو، شلغمه زار، غرقاب زار، قیق تاز و بلوک سرجام خراسان از توابع فریمان در تاریخ ۱۳۲۵/ ۱۲ / ۱۰ بر آستان قدس رضوی؛
- وقف ۲۰ پارچه از املاک و مستغلات حومه مشهد؛ شامل مزارع و قنات‌های تقی‌آباد، باغ سالار، تخته اره، قیطان، کالچوقکی، طوس سفلی، قلندرحصار، جمع آب، خیج، شمس‌آباد، حاج نصیر، آبقد، چمن گاو باغ، زناگل، چناران، جیم آباد، سنگ بست، حسین‌آباد، دزداب، کاریز، بداغ، رخنه، خلیل‌آباد در تاریخ ۱۳۳۰/ ۱ / ۲۵ بر آستان قدس رضوی؛
- وقف قنات سجادیه با کلیه اراضی و اشجار و انهار و باغات و صحاری و براری و مراتع و مرابض و جبال تا قنات قلعه نو میرزا جعفر جام در تاریخ ۱۳۳۱/ ۸ /۱۴ بر آستان قدس رضوی؛
- وقف مزارع و قنوات فخرآباد، پشت باغ، خاکستری، حسن‌آباد و خیرآباد، باغ قلعه، يعقوب قلعه و مادبچه در تاریخ ۱۳۳۴/ ۷ / ۵ بر آستان قدس رضوی؛
- مزارع تقی‌آباد، بلندگرد، خرم‌آباد، قلعه سرخ، اسدآباد، نصرآباد، رونج، طاحونه، سلیمانی، سنجابه، قره داغلی، رحیم بیگی، سرتخت، محمدآباد سفلی و قلعه پوده در تاریخ ۱۳۴۰/ ۳ / ۲۷ بر آستان قدس رضوی؛
- وقف کلیه اموال و لوازم و اشياء نفیس موزه از قبیل گلدان و قلمدان همراه با کلکسیون سکه و تمبر در فروردین‌ماه ۱۳۴۸ بر آستان قدس رضوی؛
- وقف باغ وکیل‌آباد مشهد به شهرداری و مردم در سال ۱۳۴۸. هوکا و يلا و يارا
بیشتر بخوانید :
با مرکز کسب و کار اجتماعی "یونس" آشنا شوید.!
وضعیت متولیان موقوفات حاج حسین
حاج حسین آقا ملک در وقف نامه کتابخانه، تولیت موقوفه را به خود اختصاص داده و پس از فوت به تولیت آستان قدس رضوی سپرده است. نظارت بر اجرای وقف نامه با دو تن از فرزندانش، بانو عزت ملک و فلورت خانم و مدعی‌العموم دیوان عالی تمیز دادستان کل کشور در تشکیلات امروزی قوه قضاییه است. این نظارت پس از دختران او با فرزندانشان «با تقدم طبقه سابقه برلاحقه و تقدم ذکور هر طبقه برأناث» خواهد بود.
مؤسسه، کتابخانه و موزه ملی ملک
موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک ازنظر ساختار تشکیلاتی، موسسه‌ای غیردولتی و غیرانتفاعی است که زیر نظر سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی اداره می‌شود.
ارکان موسسه عبارت‌اند از: مجمع عمومی، ناظر استصوابی، هیات مدیره، مدیرعامل و بازرس قانونی. اهداف موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک طبق اساسنامه عبارت است از:
١. پیشبرد معارف؛
۲. اجرای وقف نامه مرحوم ملک و اشاعه فرهنگ وقف؛
٣. حراست و حفظ گنجینه کتابخانه؛
۴. گردآوری، به هنگام سازی و توسعه منابع کتابخانه؛
۵. نگهداری، بازشناسی و معرفی آثار فرهنگی هنری ادوار گذشته؛
۶. گردآوری مجموعه نفایس و آثار هنری متناسب با گنجینه به میراث نهاده شده واقف.
وقف نامه‌های موقوفات حاج حسین ملک
حاج حسین آقا ملک در وقف نامه کتابخانه ملی ملک، پروردگار و امام رضا ع را این‌چنین به شهادت گرفته است که «در این خدمت ناچیز جز خدمت به خلق و ایفاء وظیفه و سعادت افراد مملکت نظری نداشته و چون طریق خدمت را منحصراً در ترقی معارف و رعایت حفظ‌الصحه مردم» تشخیص داده، املاک و مستغلات و اموال خود به‌ویژه کتابخانه و موزه در تهران و بیمارستان در چناران (منطقه‌ای ییلاقی نزدیک مشهد) را به آستان قدس رضوی تقدیم کرده است.
او همچنین تصریح کرده است کتابخانه «شعبه‌ای از کتابخانه مقدسه رضویه باشد» و «کافه و عامه افراد سکنه ایران بدون رعایت مليت حق استفاده داشته باشند».
واقف، تولیت موقوفه را به خود اختصاص داده و پس از مرگ به تولیت آستان قدس رضوی سپرده است. حاج حسین آقا ملک در وقف نامه، متولیان و ناظران کتابخانه و موزه ملی ملک را به برپایی جشن در سالروز ولادت پنج تن آل عبا عالی و بعثت پیامبر اسلام یا و میلاد فرخنده امام رضا علی و نیز برپایی مراسم سوگواری در روزهای هفتم تا یازدهم محرم سفارش کرده است.
این آیین‌های وقف نامه‌ای هرسال به گونه منظم به همراه برنامه‌های فرهنگی و تخصصی در گستره کتابخانه و موزه برگزار می‌شود. کتابخانه و موزه ملی ملک بر پایه وقف نامه هرروز به‌جز تعطیلات رسمی برای بهره‌گیری همگان باز بوده اما «بیرون دادن و بردن کتاب» ممنوع است و کتاب‌ها باید در محل کتابخانه و طبق آداب مرتبط بر آن مطالعه شوند.
وضعیت کتابخانه و موزه ملی ملک
کتابخانه و موزه ملی ملک پس از درگذشت واقف، به فعالیت خود در همان مکان و گستره جغرافیایی در بازار تهران ادامه داد و تا سال ۱۳۷۵ ش در خانه ملک در بازار بین‌الحرمین تهران برپا بود.
حاج حسین آقا اما از آغاز کار، گسترش آن را ازنظر دور نداشت و بنای ساختمانی بزرگ‌تر را پیش‌بینی کرده بود؛ بنابراین قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران محل کنونی موسسه در ۲۹ تیر ۱۳۲۳ برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد.
بنای ساختمان جدید در زمان حیات حاج حسین آقا ملک ممکن نشد. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، بافت جمعیتی، فرهنگی و اجتماعی بازار تهران به دگرگونی‌هایی اساسی دچار و بدین ترتیب تداوم حیات فرهنگی کتابخانه و موزه ملی در آن فضای جدید با تردیدهایی روبه‌رو شد.
سرانجام آستان قدس رضوی طراحی و بنای ساختمان جدید را در سال ۱۳۶۴ آغاز کرد و در سال ۱۳۷۵ به پایان برد. ساختمان تازه با کاربری کتابخانه و موزه در هفت‌طبقه با بهره‌گیری از معماری اسلامی در سال ۱۳۷۵ گشایش یافت. کتابخانه و موزه ملی ملک بدین ترتیب ۲۴ سال پس از درگذشت بنیان‌گذار و واقف، به ساختمان نو در محوطه میدان مشق منتقل شد.
کتابخانه و موزه ملی ملک از آن روزگار تا امروز در این ساختمان زیبا که جلوه‌هایی تحسین‌برانگیز از معماری ایرانی – اسلامی را به نمایش گذاشته است، به مخاطبان کتابخانه و موزه خدمات فرهنگی می‌رساند.
کتابخانه ملی ملک با داشتن بیش از ۱۹ هزار عنوان نسخه نفیس خطی، یکی از شش مجموعه بزرگ نسخه‌های خطی در ایران در کنار کتابخانه‌های ملی، آستان قدس رضوی، مجلس شورای اسلامی، آیت‌الله مرعشی نجفی و دانشگاه تهران به شمار می‌آید. ویژگی و امتیاز کتابخانه ملی ملک در این میانه به ارزش هنری و محتوایی نسخه‌ها و کتاب‌ها است که حاج حسین آقا ملک با حساسیت و تیزبینی ویژه برگزیده و گلچین کرده است.
کتابخانه در کنار نسخه‌های خطی و چاپ سنگی، بیش از یک‌صد هزار جلد کتاب چاپی به زبان‌های گوناگون، همچنین نشریاتی از دوره قاجار تاکنون درزمینهٔ های علوم، فرهنگ و هنر اسلامی - ایرانی همچون روزنامه‌های وقایع اتفاقیه، دولت علیه ایران به همراه سالنامه‌های ایران و دولت علیه ایران، هزاران برگ سند و بیش از صدها عنوان منبع دیداری و شنیداری در خود دارد.
نسخه دیجیتال روزنامه‌های قدیمی و برخی پایگاه‌های اطلاعاتی مطبوعات، افزون بر امکان تماشای نسخه‌های چاپی در تالار نشریات وجود دارد. بخشی مهم از کتاب‌های چاپی به‌پیش از سال ۱۳۲۰ ش متعلق بوده، در زمره نخستین کتاب‌های چاپی ایران به شمار می‌آیند.
کتابخانه ملی ملک، دو تالار مطالعه عمومی آقایان و بانوان و یک تالار ویژه محققان و نشریات، با خدمات و امکاناتی گوناگون برای پژوهشگران همچون برخورداری از منابع مرجع، دیداری و شنیداری و شبکه جهانی اینترنت، خدمات مشاوره در جستجو و دستیابی به اطلاعات تخصصی پایگاه‌های اطلاعاتی کتابخانه و دیگر مرکزهای همسان دارد.
کتابخانه همچنین امکاناتی مناسب برای انجام کارهای فنی مانند فراهم آوری و سفارش منابع اطلاعاتی، فهرست‌نویسی و سازمان‌دهی منابع اطلاعاتی، فناوری اطلاعات و ارائه تصویر نسخه‌های خطی و چاپ سنگی با شرایط ویژه و انجام مراحل حضور و غیرحضوری اداری فراهم آورده است. بهره‌گیری از خدمات تالارهای کتابخانه برای همگان با ارائه کارت معتبر شناسایی آزاد است.
موزه ملی ملک، گنجینه‌ای سه‌هزارساله از آثار و اشیای ارزشمند تاریخی دارد. آثار تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک اکنون در ۱۱ نمایشگاه دائمی و نگارخانه‌ای برای برپایی نمایشگاه‌های دوره‌ای به ترتیب زیر به نمایش درآمده‌اند:
نمایشگاه دائمی سکه
هزاران قطعه سکه و مدال تاریخی از دوران پیش از هخامنشی (از سده ششم پیش از میلاد) تاکنون، به همراه نقشه‌های تاریخی از پهنه جغرافیایی ایران در هر دوره تاریخی و توضیحاتی درباره سلسله حکومت‌های ایران از دوره هخامنشی تا امروز.
نمایشگاه دائمی خاندان غفاری و کمال‌الملک
مجموعه تابلوهای نقاشی محمد غفاری، نقاش سرشناس تاریخ معاصر ایران به همراه آثار هنرمندان دیگر خاندان غفاری همچون میرزا ابو تراب و ابوالحسن خان غفاری صنیع الملک.
نمایشگاه دائمی تک اثر
نمایشگاهی فصلی برای نمایش یک اثر از مجموعه آثار نادیده موجود در مخزن‌های آثار موزه، همراه با تابلوها، توضیحات و نماهنگ‌های جذاب و پرداختن به آن از منظرهای گوناگون.
نمایشگاه دائمی حاج حسین آقا ملک
مجموعه شرح‌حال، آثار، دست‌نوشته‌ها، تصویرها و دیگر وسایل شخصی حاج حسین آقا ملک به همراه تندیسی زیبا و هنرمندانه از وی، همراه با نقشه بزرگ موقوفات ملک در خراسان، بازطراحی اتاق شخصی وی در خانه پدری.
نمایشگاه دائمی خوشنویسی و نگارگری
مجموعه‌ای از آثار برجسته خوشنویسی از بزرگترین و نامدارترین خوشنویسان ایران و اسلام به همراه آثار نگارگری، لاکی (روغنی)، اسناد و نسخه‌های نفیس خطی، با ویژگی نمایش سیر دگرگونی و تکامل خط‌های ایرانی اسلامی از خط کوفی تا خط نستعلیق.
نمایشگاه دائمی آثار لاکی
مجموعه قلمدان، جلد لاکی، قاب آیینه و سرچسب دان آراسته‌شده با نقاشی لطیف و شاعرانه هنرمندان ایرانی از دوره‌های صفوی و قاجار.
نمایشگاه دائمی آثار اهدایی بانو عزت ملک ملک
گنجینه‌ای از تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه‌های خطی، قلمدان، اسناد تاریخی همچون وقف نامه و مبایعه نامه، سرقلیان و آثار لاکی.
نمایشگاه دائمی اسناد
دربرگیرنده گزیده سندهای گوناگون تاریخی (به‌زودی گشایش می‌یابد).
نمایشگاه دائمی تمبر
مجموعه‌ای گزیده از نفیس‌ترین تمبرهای جهان و ایران با امکان جستجو در میان تمبرهای مجموعه حاج حسین آقا ملک. در این نمایشگاه، عکس تمبر خود را می‌توانید بسازید و به یادگار ببرید.
نمایشگاه دائمی هزار داستان
رنگین‌کمانی جذاب از نسخه‌های خطی تاریخ تمدن اسلام و ایران بر پایه روایتگری و داستان‌سرایی، همراه با نگاره‌هایی از داستان‌های پرآوازه تاریخی
نمایشگاه دائمی هنر و زندگی
گنجینه‌ای از آثار و اشیای تزیینی در شاخه‌های گوناگون هنری باهدف نمایش نقش هنر در زندگی ایرانی در تاریخ.
دیدگاههای بازدیدکنندگان
عالی بود رحمت الله علیه
634 روز پیش ارسال پاسخخداوند ایشان را در جوار رحمت خودش جای دهد،خیلی ایمان و ایثار می خواهد این همه وقف
325 روز پیش ارسال پاسخروحش شاد
272 روز پیش ارسال پاسخ