"حسین آقا ملک" بنیان‌گذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک بود اصالتاً تبریزی و مجتهدزاده بود و در ۱۰ خرداد ۱۲۵۰ خورشیدی (۱۱ ربیع الاول ۱۲۸۸ قمری) در تهران متولد شد. پدربزرگ حاج حسین آقا ملک، آقا "مهدی" هرگز به کسوت روحانیان درنیامد و در جنگ‌های ایران و روس، به قشون دولتی پیوست و تا درجه سرهنگی نیز پیش رفت.
حسین آقا ملک؛ واقف بزرگ ایرانی
در ایران زمین از گذشته تا به امروز، واقفان و نیکوکاران بسیار زیادی زیسته‌اند. یکی از واقفان بزرگ ایرانی، حسین آقا ملک نام دارد. حاج حسین آقا ملک در دهه 50 تا 60 هجری شمسی به عنوان یکی از ثروتمندان و بزرگ‌ترین نیکوکاران تاریخ معاصر ایران زمین، خدمات بسیار زیادی به مردم کرد.
جالب است بدانید که او در آن زمان بیش از دو میلیارد تومان (به واحد پول و ارزش آن زمان) از املاک، اموال و دارایی‌های خود را وقف امور عام المنفعه کرد و همچنین تعدادی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین دارایی‌های خود را به آستان قدس رضوی تقدیم کرد. بنابراین شناخت بزرگانی همچون حاج حسین آقا ملک باعث می‌شود تا به درک بهتری از مفاهیم خیر و نیکوکاری برسیم. در ادامه با مجله فرهنگ همراه باشید تا به بررسی زندگی و گذشته حاج حسین آقا ملک بپردازیم.
بیشتر بدانیم:
ولادت و اطلاعات خانوادگی حاج حسین آقا ملک
حاج حسین آقا ملک در سال 1288 هجری قمری یا به طور دقیق‌تر در دهم خردادماه سال 1250 شمسی دیده به جهان گشود. او در منزل پدری‌اش که در بازار بین الحرمین تهران قرار داشت، متولد شد. حاج حسین آقا ملک در خانواده‌ای تبریزی و مجتهدزاده بزرگ شد. پدر او یعنی حاج آقا محمدکاظم ملک به تجارت مشغول بود و مادرش پیش خدمت دربار ناصرالدین شاه بود.
آقا مهدی ملک، پدربزرگ حاج حسین آقا ملک، در حفاظت از ایران رشادت‌های بسیار زیادی به خرج داد. او که وارد پیشه روحانیت نشد، تصمیم گرفت تا در جنگ‌های میان ایران و روسیه شرکت کند. آقا مهدی ملک با شجاعت و کارهای بزرگی که در این جنگ‌ها انجام داد، درنهایت توانست تا درجه سرهنگی پیش برود. البته پدربزرگ حاج حسین آقا ملک پس از جنگ به شغل بازرگانی پرداخت و بواسطه همین شغل توانست با امیرکبیر ارتباط برقرار کند.
هنگامی که شاه قاجار از دنیا رفت، امیرکبیر با چالشی جدی مواجه شد. او بایستی ولیعهد را به تهران می‌آورد و برای این کار نیاز به پول زیادی داشت. او از مهدی آقا ملک بواسطه ارتباط و صمیمیتی که با یکدیگر داشتند، 100 هزارتومان قرض گرفت تا با این پول ولیعهد را به تهران بیاورد.
امیرکبیر به پاس خدمات نیکویی که مهدی آقا ملک به کشور کرد، از جانب شاه لقب ملک التجاری را برای او گرفت. پس از فوت آقا مهدی ملک، این لقب به فرزند او یعنی محمدکاظم ملک رسید. محمدکاظم ملک از نظر بزرگی و فروتنی چیزی از پدر خود کم نداشت. او در دوران جوانی در رشته پهلوانی مشغول به کار بود و به عنوان یکی از شاگردان خوبِ پهلوان مشهور ابراهیم یزدی شناخته می‌شد. درنهایت باگذشت زمان، محمدکاظم ملک راه پدر را پیش گرفت و وارد عرصه تجارت شد.
تحصیلات حاج حسین آقا ملک
حاج محمدکاظم ملک در آن زمان اندکی دید سنتی و تعصبی داشت. او حاج حسین ملک را به مدرسه‌های جدید نمی‌فرستاد. علت این کار در تضاد بودن محیط این مدارس با دیانت می‌دانست؛ بنابراین حاج حسین اقا ملک در مدرسه‌های دارالشفا و صدر تهران تحصیل کرد و در نهایت به مطالعه در علوم قدیم مشغول شد.
در دوران تحصیل در علوم قدیم، آقایان محمدعلی مازندرانی و شهاب الدین نیریزی از استادان برجسته او بودند و با حسین اقا ملک ارتباطی صمیمی برقرار کرده بودند. پس از مدتی حسین تصمیم گرفت تا به دور از نظارت پدر به مدرسه فرانسوی آلیانس برود و در آن‌جا به تحصیل در زبان فرانسه مشغول شود. حاج محمدکاظم ملک پس از فوت خود، ثروتی را که به واسطه تجارت به دست آورده بود برای حاج حسین آقا ملک و دیگر فرزندانش به یادگار گذاشت؛ بنابراین عمده ثروت و دارایی حاج حسین آقا ملک به واسطه اموالی بود که پدر برای او به یادگار گذاشته بود.
در ارتباط با تحصیلات حاج حسین آقا ملک در اپیزود یازدهم پادکست نیک آوا، توضیحات بیشتری را ارائه دادیم. می‌توانید از طریق اینجا به این اپیزود گوش دهید.
ارتباط حسین آقا ملک و آستان قدس رضوی
حاج حسین آقا ملک به همراه جمعی از افراد در سال 1317 به شهر مشهد سفر کردند. در آن‌جا او با آقای محمد عتیقی آشنا شد. محمد عتیقی در آن زمان آشنایی کافی با اوقاف عتیقی موجود در آستان قدس رضوی داشت. او به شکل مکرر و به دفعات توضیحاتی درمورد سنگ‌های قبر، کتبیه‌ها، دست نوشته‌ها و رواق‌ها به حاج حسین آقا ملک ارائه می‌داد.
در این سفر به مشهد، او تصمیم گرفت تا درس هیات و نجوم و طب را نیز فرا بگیرد. او درس طب را در نزد آقا میرزا طاهر طبیب و درس هیات و نجوم را در کلاس‌های آقاملا منجم باشی آموزش دید.
جرقه‌های اولیه نیکوکاری
حال سوالی که ایجاد می‌شود این است که چه شد حاج حسین آقا ملک تبدیل به فردی نیکوکار و یکی از بزرگ‌ترین اوقاف ایران زمین شد؟ همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، حاج آقا محمدکاظم ملک پس از فوت خود به واسطه شغل تجارت، ثروت عظیمی برای او به یادگار گذاشت.
به گفته خود حاج حسین آقا ملک، او بواسطه سفری که به مشهد داشت و آشنایی که با کتب نفیس، نسخه‌های خطی و آثار بزرگ شاعران قرن ششم هجری کسب کرد به تشکیل کتابخانه‌ای علاقه مند شد.
او تصمیم گرفت تا در سال 1287، کتابخانه‌ای را در شهر مشهد ایجاد کند تا اهل دانش دسترسی بهتری به کتب مختلف داشته باشند. تاسیس این کتابخانه که با نام کتابخانه و موزه ملک شناخته می‌شود، همچنان پس از 115 سال یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین اتفاقات در ایران به حساب می‌آید.
پس از فوت حاج محمدکاظم ملک، آقا حسین خانه پدری خودش را به کتابخانه ملک تبدیل کرد. هم‌اکنون در تهران می‌توانید از این کتابخانه دیدن کنید. در آن زمان حضور کتابخانه‌ای بزرگ در بازار حلبی‌سازهای تهران، انقلابی بزرگ محسوب می‌شد. حاج حسین آقا ملک با تاسیس این دو کتابخانه وارد دوره‌ای جدید از فعالیت‌های فرهنگی در ایران شد.
در نهایت حاج حسین آقا ملک گنجینه ارزشمند خود از هزاران نسخه نفیس خطی، چاپ سنگی، فرش‌ها، مبلمان مجلل، تابلوهای نقاشی، تمبر، سکه، آثار خوش نویسی و نگارگری را وقت آستان قدس رضوی کرد. همچنین جالب است بدانید که حاج حسین آقا ملک، مجموعه املاک و منازلی که در تهران و مشهد داشت را وقف امور خیریه کرد.
با گذشت 35 سال از وقف کتابخانه و موزه، در نهایت حاج حسین آقا ملک در سال 1351 شمسی درگذشت. بنابراین اگر به مجموع کارهای حاج حسین آقا ملک در طول زندگانی‌اش نگاه کنیم، بدون شک اگر او را بزرگ‌ترین واقف ایران زمین ندانیم، کم لطفی کرده‌ایم.
دارایی‌های وقف شده حاج "حسین ملک"
حاج حسین آقا ملک در طول زندگی خود، دارایی‌های بسیاری را وقف امور خیریه و مردم کرد. از جمله این دارایی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وقف چند میلیون مترمربع زمین در خراسان
- اهدای زمین به مردم
- اهدای باغ‌های شخصی برای بهره‌گیری مردم
- شهریه و مستمری برای سالمندان و کارمندان از کارافتاده اختصاص داد
- او کفالت برخی از نوباوگان را برعهده گرفت
- ده‌ها دبستان و دبیرستان تاسیس کرد
- تاسیس بیمارستان‌ها، مساجد، قنات و چاه‌های مختلف در ایران
- وقف کتاب‌های سنگی، خطی و دست نوشته‌ها به آستان قدس رضوی
- وقف منزل پدری و تعدادی مغازه در بازار بین الحرمین تهران
- وقف تعدادی از مزارع به آستان قدس رضوی
در ایران نیکوکاران و واقفان بسیار بزرگی زیسته و زندگی می‌کنند، اما شاید کارهای حاج حسین آقا ملک آن هم در دوره تاریخی که می‌زیسته از ارزش و اهمیت بسیار بیشتری نسبت به دیگر نیکوکاران و واقفان برخوردار باشد.
در این بلاگ پست تلاش کردیم تا به تعدادی از اندک دارایی‌های وقف شده حاج حسین آقا ملک اشاره کنیم. برای این‌که دید بهتری از بزرگی کارهای نیکوکارانه آقا حسین ملک کسب کنید، پیشنهاد می‌کنیم که وارد وبسایت نیک آوا به آدرس nikavapodcast.com شوید و به اپیزود یازدهم از پادکست نیک آوا گوش دهید.
دیدگاه خود را بنویسید