سازمان‌های مردم‌نهاد، گروه‌های کوچکی هستند که متشکل از افراد علاقه‌مند به برطرف نمودن یک معضل بوده و برای تحقق هدف خود به‌صورت داوطلبانه در یک ساختار قانونی و منسجم به‌صورت غیردولتی، غیرسیاسی، غیرانتفاعی و تجاری به فعالیت‌های خیرخواهانه می‌پردازند.
دراین‌بین انجمن پاراستنی ژین به‌عنوان یک انجمن مردم‌نهاد در جهت کاهش آسیب و مشکلات اجتماعی، روانی، اقتصادی و جسمی در جهت شناسایی و حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر به فعالیت می‌پردازد.
بررسی ابعاد مختلف کیفیت زنـدگی نشان داد که انجمن پاراستنی ژین بیشترین تأثیر را به ترتیب بر جنبه‌های عاطفی، اجتماعی، جسمی دارد.
همچنین نتایج بیانگر این است که انجمن پاراستنی ژین نتوانسته در جهت بهبود امکانات زندگی مراجعه‌کنندگان نقش مؤثری داشته است. درمجموع، انجمن پاراستنی ژین هر نوع جهت‌گیری که داشته باشند می‌تواند یا با زمینه‌سازی (نقش زمینه‌سازی) و یا با فعالیت‌های اجرایی (نقش عاملی) در بهبود کیفیت زندگی مردم نقش بسیار مؤثری داشته باشد.
اهمیت عوامل اجتماعی در سلامت روان
امروزه نقش عوامل اجتماعی در سلامت روانی به طور قابل‌توجهی مشخص شده است. یکی از برنامه‌ریزی‌ها در دنیای جدید، توجه به مشارکت فعال و اثربخش افراد جامعه در تمام ابعاد مختلف توسعه می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر مشارکت، فرایندی است که دربرگیرنده انواع کنش‌های فردی و گروهی به‌منظور دخالت در تعیین سرنوشت خود و جامعه و تأثیر گذاردن بر تصمیم‌گیری درباره امور عمومی است.
امروزه ارتباط مردم با حکومت و دستگاه‌های دولتی و رشد مشارکت‌های هرچه بیشتر آنان از طریق نهادها و سازمان‌هایی صورت می‌گیرد که به سازمان‌های مردم‌نهاد معروف شده‌اند.
ویژگی‌هایی نظیر نداشتن وابستگی به ساختار دیوان‌سالارانه و منابع عمومی دولت، داوطلبانه و دموکراتیک بودن، آن‌ها را از سازمان‌های دولتی متمایز می‌کند. آینده جهان در سیطره سازمان غیردولتی خواهد بود.
بر همین اساس هر کشوری احتمال بقای قدرتمندی خود را از طریق گسترش سازمان‌های مردم‌نهاد رقم خواهد زد. کوفی عنان دبیرکل سابق سازمان ملل متحد می‌گوید «قرن بیست و یکم عصر سازمان‌های مردم‌نهاد خواهد بود».
دراین‌بین انجمن پاراستنی ژین به‌عنوان یک انجمن مردم‌نهاد در جهت کاهش آسیب و مشکلات اجتماعی، روانی، اقتصادی و جسمی با تلاش بسیار و ازخودگذشتگی مستمر در جهت شناسایی و حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر به فعالیت می‌پردازد، تا از این طریق نقاط قوت و ضعف انجمن شناسایی‌شده و از نتایج در جهت بهبود عملکرد انجمن استفاده شود.
سازمان مردم‌نهاد چیست؟
سازمان غیردولتـی کـه معـادل واژه (Non-governmental Organization) ترجمه‌شده است، به سازمان‌هایی اطلاق می‌شود که توسط مردم و برای رفع یک مـشکل جمعـی شکل می‌گیرند. واژه سازمان مردم‌نهاد (سمن) از سوی فرهنگستان زبان فارسی و پـس از آغاز کار دولت نهم به‌جای واژه سازمان غیردولتی مور استفاده قرار گرفت.
در اولین کارگـاه آموزشی اصول مبانی مدیریت سازمان‌های مردم‌نهاد کـه توسـط خانـه سازمان‌های غیردولتی استان کرمان در سال ۱۳۸۴ برگزار شد، سازمان مردم‌نهاد «یـک مجموعـه از افراد هم هدف و داوطلب با گرایش‌ها غیرسیاسی، غیرانتفاعی و غیراقتصادی که برای تحقّق یک هدف مشترک خیرخواهانه گرد هم جمع شده و طبق ضوابط و قوانین خاصی به انجـام فعالیت‌های مشخص می‌پردازند» تعریف شد.
تعریف بانک جهانی از سازمان مردم نهاد
بانک جهانی تعریف نسبتاً شفافی از سازمان غیردولتی ارائـه نمـوده اسـت. بانـک جهانی سازمان غیردولتی را ازجمله «سازمان‌های خصوصی برمی‌شمارد که فعالیت‌های خود را در حوزه‌های کاهش امراض، ارتقاء منافع و مصالح فقرا، حفظ محیط‌زیست، ارائـه خدمات اجتماعی اساسی و یا توسعه اجتمـاعی برنامه‌ریزی و اجـرا می‌کنند» .
جولی فیشر یکی از محققـین علـوم اجتمـاعی نیـز تعریـف کلی از سازمان‌های غیردولتی فعال کشورهای جهان سوم نموده اسـت. وی معتقـد اسـت «سـازمان غیردولتـی سازمان‌هایی هستند که درگیر امور توسعه شده‌اند».
تعریف آژانس توسعه بین المللی آمریکا از سازمان مردم نهاد
آژانس توسعه بین‌المللی در آمریکا (USAID) به‌عنوان یک نهاد حمایت‌کننده از سازمان‌های مردم‌نهاد در کشورهای دیگر، تعریفی دیگر از سازمان‌های مردم‌نهاد ارائـه نموده است. ازنظر USAID سازمان‌های مردم‌نهاد عبارت‌اند از:
1. سازمان‌هایی که مسائل و مشکلات توسعه همچون فقر یا بی‌اعتنایی بـه محیط‌زیست را تجزیه‌وتحلیل می‌کنند و مناظرات و برنامه‌های آموزش ملی در بـاب این موضوعات را سازمان‌دهی و اجرا می‌کنند؛
2. سازمان‌هایی که با دیگر سازمان‌ها و افراد منافع مشترکی دارند؛
3. سازمان‌هایی که از اصلاحات سیاسی و اجتماعی همچون حفظ امنیـت و محیط‌زیست حمایت می‌کنند؛
4. سازمان‌هایی که از اهداف خاص توسعه همچون خدمات برنامه‌ریزی خـانواده یـا زیر ساختارهای توسعه حمایت می‌کنند.
5. سازمان‌هایی که خدمات ارائه می‌دهند؛ ماننـد سازمان‌هایی کـه بـرای بهبـود وضعیت زندگی و معیشت کودکان تلاش می‌کنند.
برای مطالعه :
ویژگی‌های سازمان مردم نهاد و انواع آن
شناخت سازمان‌های مردم‌نهاد تنها با اکتفا به تعاریف فوق‌الذکر محقق نمی‌شوند بلکـه شناخت سمن نیازمند جمع‌آوری اطلاعات گسترده‌ای در این حوزه می‌باشد.
بخـشی از این اطلاعات، شامل ویژگی‌هایی می‌شود که یک سازمان مردم‌نهاد بایـد از آن برخـوردار باشد. همان‌طور که گفته شد، یک سازمان باید دارای ویژگی‌هایی باشـد تـا بتـوان بـه آن سازمان مردم‌نهاد گفت. این ویژگی‌ها عبارت است از:
- غیردولتی؛
- غیرانتفاعی و تجـاری؛
- غیرسیاسی؛
- داوطلبانه؛
- استقلال هویـت؛
- اشـتراک هـدف؛
- قانونمنـد؛
- شـفافیت؛
- آزادی عـضویت؛
- معافیت مالیاتی؛
- تداوم و استمرار.
سازمان‌های مردم‌نهاد بر اساس احساس نیاز بخشی از افراد جامعه در جهت رفع نیازهای موجود شکل می‌گیرند. اگرچه سازمان‌های مردم‌نهاد بـا اهـدافی متفـاوت و تخصصی تأسیس می‌شوند ولی می‌توان آن‌ها را در گروه‌های مختلفی دسته‌بندی نمود.
دسته بندی سمن ها بر اساس نوع فعالیت
تقسیم‌بندی سازمان‌های مردم‌نهاد بر اساس نوع فعالیت متنوع هستند:
- مذهبی؛
- خیریه‌های سنتی؛
- بهداشتی (پیشگیری از ایدز، بیماران کلیوی، بیماران خاص و ...)؛
- پیشگیری از اعتیاد؛
- هنری؛
- حفاظت از محیط‌زیست؛
- دوسـتدار میراث فرهنگی و گردشگری؛
- پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی؛
هرکدام از ایـن سمن‌ها اهداف خود را در جهت پیشبرد و دستیابی به رسالتی که بر گردنشان می‌باشد تنظیم و به فعالیت می‌پردازند.
انجمن عام‌المنفعه پاراستنی ژین
یکی از انجمن‌های عام‌المنفعه شهرستان مهاباد می‌باشد که در سال ۱۳۸۳ باهمت و تلاش عده‌ای از خدمتگزاران و خیرخواهان در راستای شناسایی و حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر تأسیس شد.
انجمن عام‌المنفعه پاراستنی ژین یک انجمن مردم‌نهاد بوده و ارزش‌های حاکم بر انجمن می‌تواند در وجود هیئت‌امنایی آن باشد؛ زیرا که اعضای آن متشکل از معتمدین و مؤمنین محلی که دارای تحصیلات دانشگاهی و بازنشسته ادارات و نهادهای دولتی می‌باشد.
روش‌های متنوع پیشگیری از اعتیاد، ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره‌ای در امر پیشگیری از اعتیاد، حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر، تدوین و چاپ بروشور و انتشار مطالب برای بالا بردن سطح آگاهی مردم در حوزه‌های مختلف سلامت جسمی و روحی و روانی، برگزاری کنفرانس و سمینار و کارگاه‌های آموزشی و آموزش مهارت‌های پایه‌ای زندگی از حیطه‌های کاری انجمن می‌باشد.
کیفیت زندگی یعنی چه؟
مبانی نظری کیفیت زندگی به شیوه‌های مختلف تعریف‌شده است. برخی اندیشمندان بر این باورند که: کیفیت زندگی مجموعه‌ای است که نیازهای جسمی، عاطفی، اجتماعی، و امکانات زندگی را تشکیل می‌دهد. همچنین کیفیت زندگی به معنای احساسی است که فرد نسبت به رفاه اجتماعی، عاطفی و جسمانی خود دارد و این احساس متأثر از این است که یک فرد در شرایط مختلف زندگی تا چه اندازه به خشنودی شخصی نائل شده است.
در تعریفی دیگر از کیفیت زندگی، آن را به‌مثابه مفهومی عینی و ذهنی بررسی می‌کنند که در آن صرفاً بر ستاده‌های اقتصادی و اجتماعی متمرکز نمی‌شوند، بلکه به دستاورد سیاست‌ها و تأثیری که افراد از آن می‌پذیرند نیز توجه می‌کنند.
می‌توان گفت این مفهوم تحت تأثیر مؤلفه‌هایی چون زمان، مکان، و ارزش‌های فردی و اجتماعی قرار دارد. به همین دلیل برخی کیفیت زندگی را قابلیت زیست‌پذیری یک ناحیه، برخی دیگر معیاری برای میزان جذابیت، و برخی رفاه عمومی و بهزیستی اجتماعی و شادکامی و رضایتمندی و مواردی از این قبیل تعبیر کرده‌اند.
علاوه بر این، کیفیت زندگی رابطه بین ادراکات و احساسات باتجربه‌های فردی، درون فضایی که در آن زندگی می‌کنند، نیز تعریف می‌شود.
نظریه فرانس در مورد کیفیت زندگی
به نظر فرانس (۱۹۹۶) کیفیت زندگی ساختاری چندبعدی دارد و همه حیطه‌های زندگی را در برمی‌گیرد. فرانس، با بررسی مقالات و مطالعات انجام‌شده در زمینه کیفیت زندگی، به لحاظ مفهومی، کاربرد این اصطلاح را در شش حوزه دسته‌بندی می‌کند:
۱. زندگی عادی: توانایی تأمین نیازهای اساسی و حفظ سلامت و تمرکز بر توانایی‌های کارکردی؛
۲. مطلوبیت اجتماعی: توانایی ایجاد یک زندگی مفید اجتماعی و ایفای نقش مؤثر در جامعه و برخورداری از موقعیت مناسب شغلی؛
۳. شادکامی: تعامل میان احساس هیجان و افسردگی، متأثر از عوامل درونی و بیرونی، به‌صورت موقت و کوتاه‌مدت؛
۴. رضایت از زندگی: ارزیابی مثبت فرد از کیفیت زندگی خود، معطوف به توانایی‌های شخصی، رضایتمندی در زمینه‌های مختلف زندگی چون عشق، ازدواج، روابط دوستانه، شغل، و ...؛
۵. دستیابی به اهداف شخصی: توانایی در دستیابی به اهداف، رضایت شخصی، خودباوری و رضایتمندی هنگام مقایسه خود با دیگران، حداقل شکاف میان موقعیت واقعی و انتظارات فرد؛
۶. استعدادهای ذاتی: توانایی‌ها و استعدادهای فیزیکی و ذهنی بالفعل و بالقوه. تعریف موردنظر در تحقیق حاضر برگرفته از پژوهش راهنما و همکاران می‌باشد که کیفیت زندگی را مجموعه‌ای از نیازهای جسمی، عاطفی، اجتماعی، و امکانات زندگی تعریف می‌کند.
پژوهش‌های مهم اثرگذاری سمن‌ها بر کیفیت زندگی
در پژوهشی که رحیمی و همکاران با عنوان «بررسی سرمایه اجتماعی با تأکید بر نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در پیشگیری از اعتیاد» انجام دادند، نتایج پژوهش بر نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در پیشگیری از اعتیاد و راهکارهای پیشگیرانه با رویکردهای اجتماعی تأکید دارد.
در تحقیقی که با عنوان «نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در گسترش امنیت انسانی» در سال ۱۳۸۸ توسط رفیعی و همکاران انجام گرفت نتایج بیانگر این است که درمجموع، سازمان‌های مردم‌نهاد با هر نوع جهت‌گیری که داشته باشند می‌توانند با زمینه‌سازی (نقش زمینه‌سازی) و یا با فعالیت‌های اجرایی (نقش عامل) در گسترش امنیت انسانی نقش بسیار مؤثری داشته باشند.
نتایج روش‌های کاربردی برای پیشگیری از اعتیاد
حیدری صوفیانی و همکاران تحقیقی را با عنوان «روش‌های پیشگیری از اعتیاد با تأکید بر سازمان‌های مردم‌نهاد» انجام دادند، که درنهایت به‌منظور پیشگیری از اعتیاد راهکارها و نتایج زیر ارائه‌شده است:
۱- نهادهای برخاسته از مردم، چون از خود مردم هستند بهتر می‌توانند در پیشگیری از اعتیاد در جامعه گام‌های مثبت بردارند.
۲- سازمان‌های مردم‌نهاد با فعال کردن اعضای کلیدی محل می‌توانند در پیشگیری از اعتیاد اقدام کنند.
۳- سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند با جابه‌جایی باورهای جاری و عمومی و جلب اعتماد مردم محله به‌سوی فرهنگ سلامت مشارکت کنند.
۴- در این نهادها به مردم ابراز وجود در عرصه اجتماع داده می‌شود تا با مشارکت و توانمندسازی تلاش کنند جامعه را به سمت سلامت روانی و اجتماعی سوق دهند.
شمس اسفند آباد و نژاد نادری طی پژوهشی به این نتیجه رسـیدند کـه افـراد معتاد در مقایسه با افراد غیر معتاد، کیفیت زندگی پایین‌تری دارنـد، همچنـین بـین نگرش مذهبی و کیفیت زندگی در هر دو گروه همبستگی مثبت و معناداری مشاهده شد.
بین انجمن پاراستنی ژین و ارتقاء سطح کیفیت زندگی مراجعین به انجمن رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. متغیرهای انجمن پاراستنی ژین 59 درصد از تغییرات متغیر میزان کیفیت زندگی مراجعین به انجمن را تبیین می‌کند.
در تحقیق حاضر جهت بررسی دقیق‌تر و بهتر تأثیر انجمن پاراستنی ژین، نقش آن بر چهار خرده مقیاس کیفیت زندگی نیز مورد سنجش قـرار گرفـت. بـر طبـق نتایج به‌دست‌آمده که در جدول شماره ۴ منعکس‌شده، انجمن پاراستنی ژین در ارتقا سه خرده مقیاس (جنبه‌های عاطفی، اجتماعی و جسمی) مؤثر بوده است، ولی تأثیری در بهبود امکانات زندگی مراجعه‌کنندگان نداشته است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
تحقیق حاضر به بررسی نقش انجمن پاراستنی ژین در ارتقاء سطح کیفیت زندگی مراجعین به انجمن در شهرستان مهاباد پرداخته است. هدف از افزایش مشارکت و پیوندهای اجتماعی اتخاذ یک سبک زندگی است که بهزیستی را ارتقا می‌بخشد و به پرهیز از مخاطراتی چون مصرف مواد کمک می‌کند.
افراد در صورتی خواهند توانست رفتارشان را تغییر داده و یک سبک زندگی سالم‌تر اتخاذ کنند که سبک‌های جدید را از افراد مورد اعتماد خود فرابگیرند و باور نمایند که این تغییر رفتارها باعث بهبود در بهزیستی آن‌ها می‌گردد.
یک شبکه پایدار، عمیق و غنی از روابط می‌تواند باعث تسهیل کسب اعتماد و خودباوری گردد. در این راستا، شبکه‌های اعتماد موجب می‌شوند که زمان و سرمایه بیشتری اختصاص به فعالیت‌های اصلی نوجوانان و جوانان پیدا کرده و علاوه بر آن موجب انتقال دانش اعضای گروه‌ها به یکدیگر شده و جریان مناسبی را از یادگیری و دانش در بین آن‌ها فراهم می‌سازد.
تقویت و افزایش انگیزه‌های اجتماعی در نوجوانان و جوانان و سازمان‌دهی آن‌ها در نهادهای مدنی باعث شکل‌گیری فرهنگ‌های حمایتی خاص در این نهادها شده و ضمن ایجاد سطح بالاتری از مشارکت و تعلق اجتماعی موجب می‌شود که به طور غیرمستقیم، کنترل رفتارها و تعامل‌های اجتماعی اعضای این نهادها، وابسته به هنجارهای موجود در این نهاد شده و هزینه‌های بسیاری از کنترل‌های رسمی کاهش یابد.
بیشتر بخوانید :
تاثیر انجمن در کیفیت زندگی افراد
نتایج آزمون فرضیات نشان داد که انجمن پاراستنی ژین در ارتقاء سطح کیفیت زندگی مراجعین به انجمن مؤثر بوده است. یافته‌های تحقیـق بـا نتـایج تحقیـق رفیعی و همکاران ، صوفیانی و همکاران و رحیمی و همکاران همخوانی دارد. که نشان می‌دهند انجمن پاراستنی ژین در بهبود کیفیـت زنـدگی مراجعین نقش داشته است.
همچنین نتایج بررسی رابطه خرده ابعاد انجمن پاراستنی ژین و خرده ابعاد کیفیت زندگی نیز نشان داد که انجمن پاراستنی ژین بر جنبه عاطفی مراجعه‌کنندگان تأثیر مثبت و معناداری دارد.
دریافت مشاوره توسط مراجعین منجر به بهبود شرایط روانی مراجعین می‌شود. بدین ترتیب امدادرسانی در روابط حمایتی به افراد فرصتی دوباره می‌دهد که استعدادهای منحصربه‌فرد را شکوفا سازند تا بتوانند در جهت خیر شخصی و جمعی گام بردارند.
همچنین نتایج فرضیه دوم بیانگر این است که انجمن پاراستنی ژین بر جنبه اجتماعی مراجعه‌کنندگان تأثیر مثبت و معناداری دارد. در این نهاد به مراجعه‌کنندگان ابراز وجود در عرصه اجتماع داده می‌شود تا با مشارکت و توانمندسازی تلاش کنند جامعه را به سمت سلامت روانی و اجتماعی سوق دهند. فرضیه سوم مبنی بر تأثیر انجمن پاراستنی ژین بر جنبه جسمی مراجعه‌کنندگان نیز تأیید شد.
در انجمن موردنظر مصرف‌کنندگان مواد در کنـار اسـتفاده از داروهایی که کلینیک‌ها برای آن‌ها تجویز می‌کنند، از دوره‌های مربوط به روان‌شناسی و مشاوره انجمن مساعدت می‌جویند که این امر درمان مراجعه‌کنندگان را تسریع می‌کند. فرضیه چهارم مبنی بر تأثیر انجمن پاراستنی ژین بر جنبه امکانات زندگی مراجعه‌کنندگان رد شد، که بیانگر این است که انجمن موردنظر به دلیل مشکلات مالی قادر به ایجاد سر پناهی مخصوصاً برای مصرف‌کنندگان مواد نبوده است و در این زمینه به‌شدت نیازمند کمک‌های هرچه بیشتر از سوی دولتمردان و سایر نهادهای مردمی است.
این مطلب برداشت و خلاصه‌ای از مقاله بررسی نقش انجمن پاراستنی ژین در ارتقاء سطح کیفیت زندگی مراجعین به انجمن نوشته جمال مصطفی پور است که در همایشخیرماندگار شرکت کرده و در سیویلیکا منتشر شده است.
دیدگاه خود را بنویسید