جهت آشنایی با «معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه» و اهداف، برنامه‌ها و فعالیت‌های آن، گفتگویی با حجت‌الاسلام و المسلمین غلامرضا عادل معاون محترم فرهنگی و اجتماعی سازمان انجام داده‌ایم که نظر شما را به خواندن آن جلب می‌نماییم.
مهم‌ترین اهداف معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان چیست؟
ضمن عرض سلام به محضر مخاطبان محترم درود می‌فرستیم به روان پاک همه واقفان و خیرین نیک‌اندیش که به فرموده مقام عظمای ولایت، جهان را به دور از جهل و فقر و نابرابری می‌خواستند و فرهنگ و تاریخ ما وامدار نیت پاک روح بلند آنان بوده است.
در پاسخ به این سؤال می‌توان این گونه بیان نمود که همان گونه که از عنوان معاونت برمی‌آید، معاونت فرهنگی و اجتماعی با هدف برنامه ریزی، مدیریت و اجرای برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه در سطح کشور فعالیت می‌کند.
وظایف سازمان اوقاف و امور خیریه
امروزه سازمان اوقاف و امور خیریه به واسطه وظایف ذاتی در حوزه مدیریت بقاع و اماکن مذهبی، ترویج و نهادینه‌سازی فرهنگ وقف، مدیریت موقوفات و اجرای امینانه نیات واقفین و اجرای برنامه‌های قرآنی گسترده، از نقش و جایگاه ویژه‌ای در فضای فرهنگی کشور برخوردار است و به عنوان یکی از دستگاه‌های فرهنگی کلان کشور محسوب می‌گردد، از این رو این معاونت عهده‌دار اجرای برنامه‌های فاخر فرهنگی متناسب با وظایف و عملکرد سازمان و نیازهای فرهنگی جامعه است.
برنامه‌های فرهنگی کلان اداره اوقاف چیست؟
مهم‌ترین برنامه‌های فرهنگی کلان این معاونت عبارت‌اند از:
- ترویج و نهادینه‌سازی فرهنگ وقف در سطح جامعه؛
- برگزاری جشنواره و همایش‌های علمی و فرهنگی و هنری در زمینه ترویج فرهنگ وقف؛
- اجرای ویژه برنامه‌های فرهنگی در آستان مقدس امامزادگان و بقاع متبرکه، همانند ویژه برنامه آرامش بهاری (ویژه تعطیلات نوروزی)، ویژه برنامه ضیافت الهی ویژه ماه مبارک رمضان، ویژه برنامه سوگواره یاس نبوی (ویژه شهادت حضرت فاطمه زهرا علی)، ویژه برنامه نشاط معنوی (ویژه اوقات فراغت دانش‌آموزان)، ویژه برنامه جشن ولایت علوی، اکمال دین نبوی (ویژه عید غدیرخم) و ویژه برنامه بصیرت عاشورایی (ویژه عزاداری ماه محرم)؛
- نشر و ترویج معارف قرآن و اهل‌بیت عصمت و طهارت عال در سطح جامعه؛ - اجرای برنامه‌های فرهنگی مناسبتی در کلیه مناسبت‌های مذهبی و ملی؛ - تولید و نشر محصولات فرهنگی فاخر در حوزه وقف، بقاع متبرکه و معارف اسلامی، شامل: کتاب، کتابچه، بروشور، سلسله مباحث نمایشگاهی، نرم‌افزارهای مختلف فرهنگی، کلیپ‌های فرهنگی صوتی و تصویری؛
- اجرای امینانه نیات واقفین خیراندیش؛
- برگزاری کار ویژه‌های اجتماعی، مانند: مهر تحصیلی، پیوند آسمانی، زائران حرم حسینی، زائران حرم رضوی و ...
- مدیریت آستان مقدس امامزادگان و بقاع متبرکه؛
- نظارت بر فعالیت هیئت امنا و خادمین بقاع متبرکه و توسعه آموزش‌های مورد نیاز؛ - جذب، ساماندهی، آموزش و اعزام مبلغین دینی در مناسبت‌های مختلف در طول سال؛
برای مطالعه :
از ظرفیت امامزادگان در طول سال به عنوان قطب فرهنگی چه استفاده‌هایی شده است؟
در راستای تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی، معاونت فرهنگی و اجتماعی برنامه‌هایی را در دستور کار خود قرار داده است که در ذیل به بخشی از آنها اشاره می‌شود:
1. ویژه برنامه آرامش بهاری
این ویژه برنامه که شامل برنامه‌های متنوع و مختلفی برای تمامی گروه‌های سنی و با حضور مبلغان خبره و آموزش دیده است، در ایام تعطیلات نوروزی و در بیش از دو هزار بقعه متبرکه در سراسر کشور برگزار می‌شود. قابل ذکر است در این ایام بیش از پنجاه میلیون بار زائر از این اماکن متبرکه و خدمات فرهنگی آن بازدید می‌کنند.
2. طرح ضیافت الهی
این برنامه در ایام ماه مبارک رمضان در بقاع متبرکه سراسر کشور و با رویکرد نشر معارف قرآنی و با برنامه‌های متنوع برگزار می‌گردد.
3. طرح نشاط معنوی
این برنامه ویژه پرکردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان بر اساس فرهنگ دینی است که با حضور مبلغان و مربیان آموزش دیده هرساله در سراسر کشور برگزار می‌گردد.
4. طرح ولایت علوی، اکمال دین نبوی
این طرح در ایام دهه امامت و ولایت و با رویکرد نشر معارف اهل‌بیت عالی و فرهنگ غنی ولایت به صورت هم‌زمان از عید قربان تا عید غدیر برگزار می‌گردد.
5. طرح بصیرت عاشورایی
این ویژه برنامه در دو ماه محرم و صفر با برنامه‌های متنوع و با موضوعات بصیرتی و گسترش معارف و فرهنگ عاشورا، برگزار می‌شود. قابل ذکر است یکی از برنامه‌های این ایام حضور فعال در ایام پیاده‌روی اربعین در داخل کشور و نیز در کشور عراق است که با اعزام مبلغین، برگزاری موکب‌های مختلف از جمله موکب‌های فرهنگی و فعالیت در حوزه انتشارات در این خصوص فعالیت چشمگیری دارد.
6. ویژه برنامه یاس نبوی
این برنامه در ایام شهادت حضرت زهرا و با رویکرد ترویج معارف اهل‌بیت عالی و تبیین نقش زنان در خانواده و پرورش فرزند و نیز دفاع از ولایت برگزار می‌گردد.
7. برپایی گفتمان انقلاب اسلامی
تبیین دستاوردهای انقلاب اسلامی و راه‌های تقویت آن یکی از دغدغه‌های معاونت فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه بوده که در این راستا از سال ۹۵ تا کنون با ارسال ابلاغیه‌ای اقدام به تشکیل کرسی‌های انقلاب اسلامی در بقاع متبرکه سراسر کشور با موضوعات مختلف مرتبط با انقلاب اسلامی پرداخته است.
8. گرامیداشت مناسبت‌های انقلاب اسلامی
بزرگداشت مناسبت‌های انقلاب اسلامی با برنامه‌های مختلف از جمله نشست‌های تخصصی، سخنرانی و ... یکی از شناسه‌های این معاونت بوده که سالانه برنامه‌های مختلف تحت این عنوان در بقاع متبرکه اجرا می‌گردد.
9. برپایی کلاس‌های سبک زندگی اسلامی
این معاونت با برگزاری دوره‌های آموزش مربی سبک زندگی اسلامی و اعزام آنان به بقاع متبرکه اقدام به برگزاری کلاس‌های سبک زندگی اسلامی در سراسر کشور نموده که روند جذب، آموزش و اعزام مربیان جدید نیز همچنان در حال اجرا است.
10. برگزاری مراسم ادعیه و مناسبت‌های مذهبی و ملی
در طول سال، در بقاع متبرکه دارای ظرفیت در کل کشور، شاهد اقامه نماز جماعت، برگزاری مراسم دعا و نیایش، موالید و وفیات ائمه عالی آموزش و روان‌خوانی قرآن، جلسات تفسیر و مفاهیم قرآن مجید، بزرگداشت شعائر اسلامی و مناسبت‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و ... است.
11. راه اندازی غرفه‌های مشاوره و پاسخگویی به مسائل شرعی
در راستای تحکیم روابط خانوادگی و تعمیق باورهای دینی، سازمان اوقاف و امور خیریه اقدام به برپایی غرفه‌های مشاوره خانواده و دفتر پاسخگویی به مسائل شرعی و اعتقادی، با حضور کارشناسان خبره و آموزش دیده در سطح بقاع متبرکه دارای ظرفیت در سراسر کشور نموده است. - فراهم نمودن امکان مشارکت زائرین و مجاورین در ارائه خدمات به مستمندان در قالب نذر، وقف و ...
مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) فرمودند که «هر امامزاده باید تبدیل به قطب فرهنگی شود» درباره تعیین شاخصه‌های این فرمایش چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در راستای تعیین شاخصه‌های قطب فرهنگی، این معاونت با کارشناسان خبره فرهنگی، اعم از حوزوی و دانشگاهی، جلسات متعددی برگزار نموده که هم اکنون نیز این برنامه‌ها ادامه دارد.
در این بین تأثیرگذاری فرهنگی بقاع متبرکه بر فرهنگ عمومی مردم منطقه، برنامه‌های متعددی تدوین و اجرا گردید.
در میان برنامه‌های تدوین شده، بحث نذر فرهنگی یکی از شاخصه‌های مهم قطب فرهنگی شدن بقاع متبرکه بود که مدنظر مقام معظم رهبری نیز بود، از این رو بحث جذب خادمین فرهنگی در دستور کار قرار گرفت که در این رابطه تعداد زیادی از عاشقان اهل‌بیت عالا با تحصیلات و مشاغل مختلف در سراسر کشور در این طرح ثبت‌نام نموده و به ارائه خدمات به بقاع متبرکه و زائرین مشغول هستند.
اقدامات راهبردی سازمان جهت تحقق درخواست معظم‌له چه بوده است؟
چه حجمی از کار فرهنگی در سطح ملی و بین‌المللی باید انجام شود که هنوز محقق نشده است؟ عمده‌ترین دلایل آن چیست؟
پالایش امامزادگان از نظر عمرانی فرهنگی و ایجاد بسترهای لازم برای تبدیل بقاع به قطب فرهنگی از اقدامات راهبردی سازمان به شمار می‌آید؛ چراکه وجود فضای آرام برای اجرای برنامه‌های فرهنگی ضروری است.
الحمدلله به حول و قوه الهی اکثر برنامه‌هایی که در سند چشم‌انداز بقاع طراحی شده بود، در حال اجرا است؛ اما جهت اجرای بهتر برنامه‌ها از لحاظ کمی و کیفی نیاز به مشارکت سایر دستگاه‌ها و نهادها هستیم.
از عمده دلایل محقق نشدن برخی از برنامه‌های فرهنگی در بقاع متبرکه، عدم اختصاص بودجه فرهنگی است. اجرای برنامه‌ها در بقاع متبرکه از محل درآمد نذورات مردمی و مشارکت‌های خیریه می‌باشد و این اعتبار جهت اجرای برنامه‌ها کافی نیست.
همان طور که حضرتعالی نیز اشاره کردید، احیای نذر فرهنگی که رهبر معظم انقلاب اسلامی بر آن تأکید دارند، یکی از راهکارها درخصوص تبدیل امامزاده‌ها به قطب فرهنگی است. در اینباره چه اقدامات فرهنگی انجام شده است؟
در راستای ترویج و تبیین نذر فرهنگی به عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم قطب فرهنگی شدن بقاع متبرکه، علاوه بر در دستور کار قرار گرفتن جذب خادمین افتخاری، زیرساخت‌های لازم جذب مشارکت‌های عمومی در اجرای برنامه‌های فرهنگی و همچنین خدمات اجتماعی فراهم گردید.
در این راستا بسیاری از بقاع متبرکه افزون بر تأسیس خیریه و جذب نذورات مردمی و ارائه خدمات رایگان درمانی و ... اقدام به برگزاری و اجرای برنامه‌های متنوع فرهنگی، آموزشی، مشاوره‌ای و ... با استفاده از ظرفیت علمی خادمین افتخاری نموده‌اند.
بیشتر بخوانید :
چه میزان از امامزاده‌ها دارای شجره‌نامه و نسب نامه هستند؟
درخصوص شجره‌نامه و نسب نامه امامزادگان در سال‌های گذشته اطلاعات کلی امامزادگان کشور به صورت میدانی جمع آوری و در پرتال جامع امامزادگان جانمایی شده است که در حال حاضر قابل رؤیت است؛ با این حال در خصوص شجره امامزادگان در حال حاضر رویکرد این سازمان عدم تمرکز و پرداختن به این موضع است؛ چراکه بر اساس فرمایش‌های مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) سند و شجره این امامزادگان خودشان هستند.
فرازی از فرمایش‌های معظم‌له در این زمینه، چنین است: «بحمدالله در سرتاسر کشور هم مراکزی که این بزرگواران و منسوبین به خاندان نبوت در آنجا دفن هستند وجود دارد؛ حالا بعضیاش سند و نسب دارند و بعضی هم ندارد.
شنیدم از مرحوم آقا سید علی کاشانی پرسیده بودند سند این آقا علی عباس چیست؟ گفته بود سندش خودش است. خودش سند است که هر کس هر حاجتی دارد می‌رود آنجا، حاجتش برآورده می‌شود.
نظارت و مدیریت بر طرح آمایش مساجد، بقاع متبرکه و اماکن مذهبی چگونه انجام می‌شود؟
درباره طرح آمایش مساجد، از سوی ستاد پشتیبانی و هماهنگی امور مساجد کشور، اصول و ضوابط عمومی مکان‌یابی و آمایش مساجد کشور تهیه و تدوین و پس از تصویب به کلیه دستگاه‌های ذی نقش و ذی ربط در ابعاد سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مساجد کشور (سیزده دستگاه) رسماً ابلاغ گردید که طبعاً این اصول و ضوابط مناط و ملاک عمل این دستگاه‌ها و از جمله سازمان اوقاف است.
درباره مکان‌یابی و آمایش بقاع متبرکه و اماکن مذهبی نیز از آنجا که این استان‌های مقدس واجب التعظیم قبلاً در جای جای گستره کشور عزیزمان آرمیده‌اند و درواقع برخلاف مساجد، امامزادگان یک امر حدوثی محسوب نمی‌شوند که نیاز به مکان‌یابی و آمایش داشته باشند، بلکه فقط ابنیه آنان مورد به‌سازی، بازسازی، احیاء و مرمت واقع می‌شود، بنابراین مقوله آمایش و مکان‌یابی درباره امامزادگان، محلی از اعراب ندارد.
چه آموزش‌هایی جهت توجیه و ارتقاء اعضای هیئت امنا و متولیان وقف برگزار می‌شود؟ گستره و شیوه انجام آن چگونه است؟
در مورد آموزش هیئت‌های امنا، هر ساله مطابق برنامه‌های ابلاغی سازمان به دو شیوه متمرکز و غیرمتمرکز بر اساس کمیت مصوب، برنامه آموزش‌های تخصصی و عمومی به هیئت‌های امنا و علاوه بر آن به خدام بقاع متبرکه داده می‌شود.
در مباحث تخصصی محور، محتوای آموزش‌ها ناظر به برنامه‌های فرهنگی، عمرانی، مدیریتی، مالی، حراستی، حقوقی و فن آوری در بقاع متبرکه است.
همچنین آشنایی هرچه بیشتر هیئت امناء با وظایف خود نسبت به مقولات مزبور و در آموزش‌های عمومی نیز مباحثی از قبیل: آداب زیارت، مخاطب‌شناسی، رفتارشناسی، نحوه برخورد مناسب با زائران و مراجعان آموزش داده می‌شود.
گستره و جغرافیای توزیع برنامه‌های فرهنگی آن معاونت در اقصی نقاط کشور چگونه است؟
مناطق محروم تا چه میزان از اولویت برخوردار هستند؟
در کشورمان چیزی بیش از هشت هزار بقعه متبرکه و مکان مذهبی وجود دارد که تحت تولیت و مدیریت سازمان اوقاف و امور خیریه است.
این بقاع متبرکه در گستره جغرافیایی وسیعی مورد احترام و توجه ارادتمندان به اهل‌بیت عالی است. از این رو فعالیت‌های فرهنگی سازمان، سراسر کشور از شهرها و روستاهای مختلف و حتی بعضاً راه‌ها و جاده‌ها را نیز در برمی‌گیرد؛ به عبارت بهتر هرکجا بقعه متبرکه یا مکان مذهبی زیارتی وجود دارد یا هر کجا واقف خیراندیش موقوفاتی از خود به یادگار گذاشته است، حوزه فعالیت فرهنگی سازمان اوقاف محسوب می‌گردد.
افزون بر این در سال‌های اخیر فعالیت‌های فرهنگی بین‌المللی نیز در راستای همگرایی و همکاری با أعتاب مقدسه جهان اسلام شروع گردیده است. درباره مناطق محروم نیز می‌توان گفت تلاش این معاونت بر آن بوده است که همواره مناطق محروم از فعالیت‌های فرهنگی سازمان بهره‌مند باشد؛ به گونه‌ای که ارسال محصولات فرهنگی، اعزام مبلغ، اجرای برنامه‌های مذهبی و اجرای نیات واقفین در این مناطق از اولویت برخوردار بوده است.
موفق‌ترین برنامه‌های فرهنگی سازمان کدام است؟ علت موفقیت آن چیست؟
یکی از برنامه‌های موفق فرهنگی سازمان، اجرای جشنواره موضوعی «وقف، چشمه همیشه جاری» است که نخستین دوره آن در سال ۸۹ برگزار گردید و تاکنون پنج دوره از این جشنواره برگزار شده است که ششمین دوره آن در سال جاری برگزار خواهد شد.
یکی از دلائل موفقیت این جشنواره، استقبال بی نظیر هنرمندان از این جشنواره است که آثار متعددی را در زمینه وقف خلق کردند که این خود عاملی در زمینه تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف به شمار می‌رود.
از دیگر برنامه‌های موفق سازمان اجرای ویژه برنامه‌های مختلف در طول سال است که مهم‌ترین آن اجرای طرح آرامش بهاری است. این برنامه در ایام تعطیلات عید نوروز در جوار آستان مقدس امامزادگان و بقاع متبرکه برگزار می‌گردد.
تا چه میزان برنامه‌های فرهنگی سازمان با مراکز و سازمان‌های مشابه مانند سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی همسان است؟
برای دوری از موازی کاری چه اقداماتی انجام شده است؟
یکی از آسیب‌هایی که دستگاه‌های فرهنگی کشور را تهدید می‌کند، بحث موازی کاری است؛ وجود دستگاه‌های فرهنگی متعدد با رسالت‌های تقریباً شبیه و نزدیک به هم باعث اتلاف بودجه‌های فرهنگی و موازی کاری و در نهایت از بین رفتن اعتماد مردم می‌شود.
سازمان اوقاف نیز برنامه‌هایی دارد که شاید قابل هم پوشانی با سایر نهادهای فرهنگی، به ویژه سازمان تبلیغات اسلامی است. برپایی مراسم اعیاد و وفیات، برگزاری ادعیه‌های مذهبی در اماکن مقدسه از این نوع برنامه‌ها می‌تواند باشد؛ لذا سازمان اوقاف جهت کاهش این موازی‌کاری‌ها در همه برنامه‌های خود آماده برگزاری برنامه‌ها به صورت مشارکتی است تا با این روش، هم از اتلاف هزینه و هم از اتلاف نیروی انسانی جلوگیری شود.
بودجه فعالیت‌های فرهنگی سازمان بر چه اساس و منابعی تأمین می‌شود؟
از آنجایی که سازمان اوقاف و امور خیریه یک دستگاه فرهنگی به شمار می‌آید اما متأسفانه هیچ بودجه فرهنگی از سوی دولت به برنامه‌های فرهنگی آن اختصاص نمی‌یابد. هزینه‌هایی هم که برای کارهای فرهنگی صرف می‌شود از محل درآمد بقاع متبرکه بوده که هزینه در همان بقعه محل درآمد صرف می‌شود.
بخش دیگر بودجه از درصد اندکی از محل درآمد موقوفات با عنوان تبلیغ و ترویج وقف تأمین می‌گردد که آن هم با توجه به درآمد کم موقوفات و بالا بودن هزینه‌های فرهنگی کفاف تمام برنامه‌ها را نمی‌کند، از این رو سازمان اوقاف دست به دامان خیرین شده و از محل کمک‌های مقید فرهنگی مردم، بخش دیگری از هزینه‌ها را تأمین اعتبار می‌نماید.
در زمینه تبلیغ وقف و تجلیل از واقفان چه اقداماتی در حال اجرا است؟
معاونت فرهنگی و اجتماعی در زمینه تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف اقدامات گسترده‌ای را از سال‌های گذشته به انجام رسانده و در حال حاضر نیز ادامه دارد.
برنامه وقف، چشمه همیشه جاری
یکی از برنامه‌های تبلیغی وقف برگزاری جشنواره موضوعی با عنوان «وقف، چشمه همیشه جاری» است که از سال ۸۹ این جشنواره‌ها برگزار می‌گردد و در سال جاری ۵ جشنواره در ۵ استان برگزار می‌شود.
نشست با اصناف و گروه‌ها
یکی دیگر از برنامه‌ها در زمینه تبلیغ وقف، برگزاری نشست‌های تخصصی و صنفی با اصناف و گروه‌های مختلف است که در این نشست‌ها از ظرفیت اصناف مختلف برای تبلیغ وقف استفاده می‌گردد.
راه اندازی انجمن یاوران وقف
یکی دیگر از برنامه‌های معاونت فرهنگی و اجتماعی در زمینه تبلیغ وقف، راه اندازی انجمن‌های یاوران وقف است که با استفاده از ظرفیت نهادهای مردمی، وقف و کارکردهای آن در جامعه، معرفی می‌شود. در زمینه تجلیل از واقفان نیز همه ساله در ایام دهه وقف همایش‌های متعددی با عنوان همایش یاوران وقف در تمامی استان‌ها برگزار می‌گردد که در ضمن این همایش‌ها از واقفان و فعالان عرصه وقف تجلیل به عمل می‌آید.
کنگره‌ها و همایش‌های بزرگداشت واقفان
همچنین همایش‌ها و کنگره‌هایی با عنوان بزرگداشت واقفین جهت بزرگداشت واقفان در استان‌ها انجام می‌گردد. در زمینه بزرگداشت واقفان کتاب‌هایی نیز به چاپ رسیده است از جمله: کتاب فاتح البرز، معرفی مرحوم حسینعلی البرز و کتاب اسوه واقفان در معرفی حاج آقا محسن اراکی و ... است.
ساخت برنامه‌های تلویزیونی
یکی دیگر از برنامه‌ها در جهت تجلیل از واقفان ساخت برنامه‌های تلویزیونی در زمینه معرفی و شناساندن این عزیزان به آحاد جامعه است.
آیا اعزام مبلغ منحصر در ایام و اماکن خاص است؟
یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی سازمان، اعزام مبلغ است که رویکرد این معاونت در این باره، تخصصی نمودن اعزام مبلغ و توجه به آموزش‌های کاربردی و تخصصی است.
بخش عمده اعزام مبلغ در مناسبت‌های مذهبی خاص انجام می‌گیرد همچون:
- تعطیلات نوروزی آرامش بهاری،
- ماه مبارک رمضان (طرح ضیافت الهی)،
- تابستان (طرح اوقات فراغت)،
- ماه محرم و صفر (طرح بصیرت عاشورایی)،
- دهه وقف،
- شهادت حضرت زهرا عالی سوگواره یاس نبوی و دهه ولایت (طرح جشن ولایت علوی)
با توجه به تعدد این برنامه‌ها می‌توان گفت سازمان اوقاف بیشترین میزان اعزام را چه از لحاظ تعداد مبلغ و چه از لحاظ گستره اعزام در مناسبت‌های تبلیغی در طول سال برعهده دارد.
از سوی دیگر افزون بر اعزام مبلغ، ساماندهی و جذب مبلغین بومی و مستقر برای بقاع متبرکه به صورت ثابت در طول سال از جمله اقدامات این معاونت است که نقش ویژه‌ای در توسعه فرهنگ اقامه نماز جماعت و پاسخگویی به مسائل شرعی مردم و برپایی برنامه‌های فرهنگی و مذهبی دارد.
درباره اصلاح افکار عمومی منفی درباره سازمان چه اقدامات فرهنگی صورت گرفته است؟
از علل نگرش منفی به عملکرد سازمان اوقاف می‌توان به این عوامل اشاره نمود:
- عدم شفافیت درآمدها و هزینه‌ها،
- عدم وجود آمار دقیق موقوفات و بقاع متبرکه،
- عدم وجود آمار دقیق نیات
- نحوه اجرای نیات.
بحمدالله با راه اندازی سامانه جامع موقوفات، چند سالی است که همه آمار و اطلاعات موقوفات، بقاع و نیات در سامانه ثبت و ضبط شده و چندین مرحله مورد بازخوانی و تأیید کارشناسان و مسئولان اوقاف قرار گرفته است.
از سوی دیگر ثبت تمامی درآمدها و هزینه‌ها در سامانه بستری فراهم نموده که هر لحظه در هر جای ایران می‌توان به ریز درآمدها و هزینه‌ها دسترسی داشت و این مهم‌ترین کاری است که در مورد شفاف سازی آمار موقوفات صورت گرفته است.
درباره شایعات و شبهاتی که در فضای مجازی پیرامون سازمان یا بقاع متبرکه و... صورت گرفته، چه اقداماتی از نظر فرهنگی انجام شده است؟
شبهاتی که اخیراً در فضای مجازی نشر یافته بیشتر معلول تلاش‌های مذبوحانه یکی از مجریان معلوم الحال فراری صداوسیما و جهت دهی و جریان سازی وی و اذناب او است. در هر کجا بقعه متبرکه‌ای مورد احیاء و مرمت قرار گرفته با شانتاژهای تبلیغاتی و مسموم نمودن فضای رسانه‌ای سعی می‌شود افکار و اذهان عمومی به این جهت منحرف شود که سازمان اوقاف یک شبه امامزاده سازی می‌کند یا هنگامی که بقعه متبرکه‌ای که در نقطه‌ای مهجور افتاده و سازمان اوقاف موجبات رونق و آبادانی آن را فراهم می‌سازد.
یک هجمه گسترده تبلیغاتی شیطنت آلود و مسموم شکل می‌گیرد که سازمان اوقاف در پی خرافه‌گرایی و خرافه‌پرستی و معرفی امامزادگان مجعول و جعلی است.
در حالی که قبل از آن در حق این بقعه متبرکه یا امامزاده واجب التعظیم جفا شده بود و فاقد گنبد و گلدسته و حتی فاقد یک بنای معمولی و در شأن آن امامزاده بود و حال که مورد احیاء و به‌سازی قرار گرفته، شائبه جعلی بودن امامزاده را مطرح می‌کنند که البته در این خصوص اطلاع‌رسانی لازم از طریق روابط عمومی سازمان به طور معمول انجام می‌شود.
لازم است اصحاب بی‌غرض رسانه نیز به همراه علماء خطبا، ائمه جمعه و جماعات و مراجع عظام تقلید به کمک سازمان اوقاف بیایند و ضمن روشنگری و تبیین ابعاد و زوایای موضوع، دامان پاک و مطهر این ذراری خاندان عصمت و طهارت او را از این آلودگی‌ها بزدایند و از تشبثات ناجوانمردانه رسانه‌ها و سایت‌های مغرض به انواع و اقسام اتهام‌ها، علیه سازمان اوقاف جلوگیری نمایند.
به نظر شما نظام جمهوری اسلامی در حوزه وقف دارای چه دستاوردهایی بوده است؟
با توجه به وقت اندک به صورت خلاصه به این موضوع اشاره نمایید.
با پیروزی انقلاب اسلامی و احیای ارزش‌های غنی قرآنی دین مبین اسلام، سنت وقف نیز احیا و استفاده بهینه از موقوفات نیز ترمیم شد.
تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی به دلیل نوع نگاه حکومت‌ها، مقابله و کم رنگ کردن فرهنگ و ارزش‌های والای دینی و الهی، همچنین دست‌اندازی به موقوفات و عدم اعتماد مردم، سنت ارزشی - فقهی وقف بسیار کم رنگ و در انزوا بود.
تغییرات ایجاد شده پس از انقلاب در حوزه وقف
با پیروزی انقلاب اسلامی و احیای ارزش‌های غنی قرآنی دین مبین اسلام، سنت وقف نیز احیا و استفاده بهینه از موقوفات نیز ترمیم شد. امام خمینی ال به سنت حسنه وقف توجه ویژه‌ای داشتند.
ایشان با صدور پیامی تاریخی و تاکید بر بازگرداندن موقوفات به وقفیت، فرهنگ و سنت حسنه وقف را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی احیاء کردند و بر اساس این پیام تاکید و تصریح کردند که موقوفات باید به وقفیت برگردند.
تاثیر سخنان امام بر اوقاف
پیام حضرت امام موجب شکل گیری قوانین وقف و ساختار جدید نهاد وقف در کشور شد. پس از ایشان نیز این نگاه ویژه به وقف، در جایگاه مهمی از اندیشه مقام معظم رهبری ادامه یافت.
رهبر انقلاب در بیان اهمیت این عمل خداپسندانه و احسان ماندگار، وقف را یک نهاد ممتاز دینی دانسته که باید افزون بر ترویج و اشاعه این فرهنگ، تلاش شود در عرصه‌های متعدد؛ اعم از پزشکی، علمی، آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی، علوم جدید و محیط زیست نیز ترویج وقف صورت گیرد.
تاثیر تبلیغات رسانه بر وقف
پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال ۸۷ به دلیل عدم توجه به کارکرد رسانه‌ها و فقدان تبلیغات فرهنگی و رسانه‌ای، مردم اقبال چندانی به این سنت نیک اسلامی نشان نمی‌دادند، لذا در این سال‌ها به طور میانگین سالانه شاهد ثبت بیش از ۴۰۰ وقف جدید در سطح کشور هستیم.
با گسترش تبلیغات فرهنگی و رسانه‌ای و تبیین آثار و برکات و خدمات وقف برای مردم طی سال‌های اخیر، شاهد رشد چند برابری وقف‌های جدید با نیات مختلف در سطح کشور هستیم.
موقوفه های پس از انقلاب اسلامی
در مجموع بیش از 29903 موقوفه در زمینه‌های مختلف و با نیات گوناگون و برخوردار از ارزش‌های متفاوت اقتصادی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ثبت رسیده که از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی و نظام به شمار می‌آید.
به برکت انقلاب و نظام اسلامی و در راستای ترویج فرهنگ وقف، اعتمادسازی و مدیریت موقوفات در کشور، سازمان اوقاف و امور خیریه با راه اندازی سامانه جامع مدیریتی موقوفات و بقاع متبرکه که تمام اطلاعات پراکنده سازمان را در یک سیستم جمع آوری نموده و با تشکیل ستاد نظارت بر حسن اجرای نیات واقفان و نیز بسترسازی طرح وقف مشارکتی که علاوه بر انجام رسالت نخستین، ترویج این احسان پر ثمر را در دستور کار خود قرار داده است.
خدمات و کارکردهای وقف در تحقق و پیشرفت اهداف جمهوری اسلامی چه اموری بوده است؟
به طورکلی آثار و کارکردهای وقف در جامعه را می‌توان به سه کارکرد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تقسیم کرد.
1. کارکرد اجتماعی
در بعد اجتماعی، وقف همچون چتری بزرگ سایه خود را بر سر تمام نیازمندان و محرومان می‌گستراند و جامعه را از فقر که عامل بسیاری از مفاسد اجتماعی، اخلاقی و سستی در ارکان دینی است، نجات می‌دهد.
حمایت از دانش‌آموزان و دانشجویان مستعد و بعضاً بی بضاعت، کمک به ایتام و زنان سرپرست خانوار، دستگیری از نیازمندان و مستمندان، کمک هزینه دارو و درمان و سلامت جامعه و... از مهم‌ترین کارکردهای اجتماعی وقف در جامعه محسوب می‌شود.
نکته ظریف اجتماعی که به اهمیت وقف می‌افزاید این است که چون بهره‌مندان از منافع و عایدات موقوفات مستقیماً با واقف روبه رو نمی‌شوند، باعث هیچ نوع منت و تحقیری نخواهد شد و عزت افراد کاملاً محفوظ مانده و محترم شمرده می‌شود.
در کشور ما اختصاص ۲۵٪ بیمارستان‌ها به بیمارستان‌های موقوفه از وسعت موقوفات در این زمینه حکایت دارد. کمک به خانواده زندانیان از جمله مواردی است که موقوفاتی به آنها اختصاص داشته است.
می‌بینیم که بعد اجتماعی وقف که در آن خیرخواهی نهفته است دامنه گسترده‌ای دارد و تنها به مسجد و حسینیه منحصر نمی‌شود، هر چند اهمیت این مکان‌های مقدس بر کسی پوشیده نیست.
طبق آمار و اطلاعات استخراج شده از سامانه جامع بانک اطلاعات و مدیریت موقوفات و اماکن متبرکه، چکیده‌ای از کارکرد اجتماعی موقوفات در راستای خدمت‌رسانی به مردم در چهار دهه انقلاب به شرح ذیل اعلام می‌گردد:
۱) مشارکت در تأمین هزینه تحصیلی 1102000 دانش‌آموز، تهیه لوازم‌التحریر، کیف، کفش و ... از محل عواید موقوفات مرتبط، در قالب «طرح مهر تحصیلی»؛
۲) مشارکت در تأمین هزینه ازدواج جوانان و تهیه جهیزیه برای زوج‌های جوان کمک به ازدواج آسان، به تعداد 21000 زوج از محل عواید موقوفات مرتبط، در قالب طرح «پیوند آسمانی»؛
۳) مشارکت در تأمین هزینه‌های درمانی، سلامت و ... بیماران نیازمند، به تعداد 800000 نیازمند، از محل عواید موقوفات مرتبط در قالب «طرح مهر تندرستی»؛
۴) مشارکت در تأمین معیشت و هزینه‌های زندگی فقرا، نیازمندان، ایتام، زنان سرپرست خانوار و ... به تعداد 1185000 نیازمند، از محل عواید موقوفات مرتبط، در قالب طرح «دست‌های مهربانی»؛
۵) مشارکت در اعزام زائر بار اولی به مشهد مقدس، به تعداد 54500 زائر از محل عواید موقوفات مرتبط، در قالب «زائران حرم رضوی»؛
۶) مشارکت در اعزام زائر بار اولی به عتبات عالیات کربلا، نجف، کاظمین، سامرا و ... به تعداد 19850 زائر از محل عواید موقوفات مرتبط، در قالب «زائران حرم حسینی».
2. کارکرد فرهنگی
مهم‌ترین کارکرد وقف در جامعه اسلامی از گذشته‌های دور تاکنون، کارکرد آموزشی و فرهنگی است.
وقف به عنوان یک منبع مستمر مالی مراکز علمی، پشتوانه مردمی داشته است و چه بسیار مدارس و مراکز علمی در جهان اسلام از طریق وقف ایجاد و گسترش یافته‌اند و بسیاری از عالمان بزرگ با استفاده از درآمدهای اوقاف توانسته‌اند به مدارج عالی علمی برسند.
درآمدهای وقف برای ساخت مساجد، دانشگاه‌ها، خوابگاه‌های دانشجویی، تأسیس کتابخانه‌های عمومی، حوزه‌های علم و فناوری، مجالس عزاداری ائمه عالی، به ویژه عزاداری سرور و سالار شهیدان، مسابقات قرائت قرآن کریم و... از کارکردهای فرهنگی و آموزشی وقف است.
3. کارکرد اقتصادی
در میان افراط و تفریط‌های نظام سرمایه‌داری و کمونیستی، اسلام که دین عدالت و اعتدال است، نظام اقتصادی برتری از جانب خداوند و مطابق فطرت و طبیعت بشر آورده است که نه ظلم و بی‌عدالتی رژیم سرمایه‌داری در آن دیده می‌شود و نه دیکتاتوری اقتصاد را با عبادت و سیاست پیوند داده است.
در محیط اسلام سادگی، خیرخواهی، ایثار و تعمیم ثروت‌های اضافی شخصی از راه وقف، حبس، هبه و... نه تنها ملاک برتری است بلکه عبادت بزرگ محسوب می‌شود.
آمار نشان می‌دهد که شمار موقوفات پس از پیروزی انقلاب اسلامی افزایش چشمگیری داشته است که از لحاظ نوع اهداف و نیات واقفان نیز حایز اهمیت و قابل‌تأمل است؛ چراکه مصارف این موقوفات در اکثر موارد در جهت رفع نیازهای ضروری جامعه، اعم از نیازهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بوده و مشکلی از مشکلات اساسی جامعه را حل کرده است.
وقف یکی از برترین و پردوام‌ترین مظاهر احسان و نیکوکاری به مردم و خدمت به همنوعان و کمک به مصالح جامعه و تنظیم امور فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است.
کارنامه درخشان وقف این نوید را به ما می‌دهد که از طریق گسترش موقوفات هدایت آنها می‌توان اکثر نیازها و ضروریات جامعه را تأمین کرد.
به نظر می‌رسد در میان جوامع موجود، جمهوری اسلامی ایران مناسب‌ترین شرایط و بستر برای حرکت به جهت مورد نظر؛ یعنی توسعه وقف به عنوان شالوده توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، را داراست و امید است با یاری خدای متعال و تلاش بندگان مخلص او به‌تدریج تکمیل و تکامل یابد و وقف محوری برای توسعه فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی جامعه گردد.
از اینکه وقف ارزشمند خودتان را در اختیار این نشریه گذاشتید، تشکر می‌کنیم
ما هم از تلاش شما و همکارانتان در نشریه وقف میراث جاویدان تشکر می‌کنیم و امیدواریم در مسیر نشر فرهنگ وقف موفق باشید.
دیدگاه خود را بنویسید