زنان ایرانی از گذشته‌های دور تاکنون در عرصه‌های نیکوکاری فعال بوده‌اند. امروزه نیز با حضور در این وادی، نقش خود را در کاهش فقر و نابرابری، جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی و تربیت نسلی آگاه و روشنگر ایفا می‌کنند.
در همین راستا با تنی چند از فعالان و صاحب نظران زن که کارنامه درخشانی در این حیطه از خود به جای گذاشته‌اند، صحبت کرده‌ایم و نظرشان را در خصوص فعالیت‌های خیریه و جایگاه بروز و تاثیرگذاری اجتماعی زنان جویا شده‌ایم.
جایگاه امروز زنان در امور خیریه
با یک سرچ ساده در گوکل متوجه می‌شوید که زنان زیادی در این حوزه فعال هستند و کارنامه درخشانی از خود به یادگار گذاشته‌اند. در ادامه اسامی برخی از زنان بزرگ و پرافتخار کشورمان آمده است:
1. لیلا ارشد؛ فعال در حوزه زنان آسیب دیدۀ اجتماعی
لیلا ارشد، مؤسس و مدیرعامل خانه خورشید کنشگر، از فعالان حوزه زنان آسیب‌دیده اجتماعی است که می‌گوید:
تجربه من در ۲۹ سال کارِ مدنی نشان داده است که زنان در نهادهای مدنی و اقدامات انسان دوستانه خیلی خوش درخشیدند و این جای خرسندی دارد.
زمانی که الان را با دهه ۷۰ مقایسه می‌کنم، متوجه می‌شوم که تعداد زنانی که دغدغه مشکلات اجتماعی را دارند و علاقه دارند که وضعیت زنان و جامعه را بهبود ببخشند، روز به روز در حال افزایش است.
اگر در گذشته این دغدغه‌ها خاصِ یک گروه سنی بود، الان به گروه سنی پایین‌تر نیز سرایت کرده است و دختر خانم‌های خیلی جوان تمایل دارند در اقدامات خیرخواهانه مشارکت کنند
یکی از دلایل، این است که تعداد بسیاری از این خانم‌ها تحصیلات دانشگاهی دارند و چون در دانشگاه‌های ما بیشتر موضوعات به صورت نظری تدریس می‌شود، آنها علاقه دارند این مباحث را در عمل هم پیاده کنند.
به عنوان مثال، دخترانی که در رشته‌هایی، همانند روانشناسی، مددکاری اجتماعی و... تحصیل می‌کنند، فضایی برای آنها وجود ندارد که بتوانند مطالعات خود را در دنیای واقعی پیاده کنند؛ بنابراین با حضور در این عرصه‌ها اهداف خود را عملی می‌کنند.
سخت شدن شرايط، محدودیت‌ها و... باعث شده تا جوانان علاقه‌مند شوند، تعلق خود را به جامعه نشان دهند. نقش زنان در رساندن پیام نیازمندی‌های زنان به مسئولان، بسیار چشمگیر بوده است. همچنین دراقدامات پژوهشی که با انگیزه افزایش آگاهی عموم مردم انجام شده است، نقش زنان بسیار پررنگ بوده است.
برای مطالعه :
داوطلبان بسیاری از سمن‌ها، در حوزه آسیب‌های اجتماعی، علاقه‌مند هستند مانند ما فکر بکنند: اینکه خوشبختی فردی نیست، بلکه خوشبختی وقتی وجود دارد که همه گیر باشد.
خوش درخشیدن زنان، پاکدستی، پایبندی به اصول اخلاقی و دانشِ آنها نشان داده است که ظرفیت‌های خوبی برای حضور فعال‌تر زنان وجود دارد. وضعیت جامعه نشان‌دهنده این است که می‌توان به آینده خوش‌بین بود و امیدوارم بتوانیم از ظرفیت‌های موجود به خوبی بهره ببریم.
2. افسر افشارنادری؛ کنشگر اجتماعی
از دیدگاه خانم افشارنادری، فعالیت‌های داوطلبانه در ایران از سال‌های کهن در تمامی اقشار جامعه مورد توجه بوده است.
از دوران صفویه به بعد فعالیت‌های خیریه به صورت وقف اموال با انگیزه‌های گوناگون شدت پیدا کرده است.
این تغییر شکل فعالیت‌های داوطلبانه که امروزه از طریق رسانه‌ها صورت می‌گیرد، تقریباً به دوران ناصرالدين شاه برمی‌گردد. البته نه به صورت رسانه مجازی.
بعد از دوران صفویه ایرانیان با غرب از طریق تحصیل، تجارت و ... ارتباط برقرار کردند و این آشنایی باعث شکل گیری تغییراتی در فعالیت‌های دواطلبانه و خیرخواهانه شد که تا انقلاب مشروطه و پس از آن هم ادامه داشت.
اگر بپذیریم که فعالیت‌های خیریه الگویی است با رفتارهای حمایتی که در اخلاق جمعی پشتوانه محکمی دارد و خیلی پسنديده به شمار می‌آید، می‌توانیم بگوییم که آنها نقش دگرخواهانه و جهت دهنده به الگوی رفتاری دارند.
مشارکت‌های اجتماعی در فعالیت‌های داوطلبانه یکی از راه‌هایی است که افراد را با جامعه مدنی پیوند می‌دهد. گروه‌های مختلفی از بانوان در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت می‌کنند که همه آنها یک هدف را دنبال می‌کنند: "مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی جامعه".
نقش زنان در فعالیت‌های اجتماعی در گذشته مبتنی بر اهدا کنندگی بوده است و بعد شکل نظارت یافته و امروزه مفهوم مشارکت و حمایت به خود گرفته است. به نظر من زنان با حضور در فعالیت‌های اجتماعی و خیریه در صدد راه یافتن به حوزه عمومی هستند.
مشارکت زنان در فعالیت‌های اجتماعی و خیریه علاوه بر روح و جسم خودشان بر روح و جسم جامعه هم اثر بسزایی می‌گذارد. دولت با حمایت از فعالیت‌های اجتماعی زنان می‌تواند بخشی از مسئولیت حمایتی خود را به آنها واگذار کند و در حقیقت طبق شواهد موجود زنان نیز به خوبی از پس آن برخواهند آمد.
امیدواریم که سمن‌ها و دولت با حمایت خود از سازمان‌های مردم نهاد و موسسات خیریه‌ای که بانوان آنها را اداره می‌کنند، باعث همه گیری خدمات این سازمان‌ها در جامعه شوند.
3. فاطمه تندگویان؛ فعال در حوزه زنان سرپرست خانوار
خانم تندگویان؛ مؤسس و مدیرعامل بنیاد نیکوکاری رایحه کنشگر هستند و بر این باورند که: توسعه در هر کشوری مستلزم همکاری و حضور هر دو جنس است.
زنان ما در طول تاريخ سعی کرده‌اند به گونه‌ای در روند فعالیت‌های اجتماعی سهیم باشند؛ ولی همواره با موانعی مواجه بوده‌اند.
در ۵۰ سال اخیر زنان فراتر از سطح خانواده رفته‌اند و در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت کرده‌اند. تغییر سبک زندگی و پیشرفت فناوری باعث شده است، زنان فراغ بال بیشتری داشته باشند و بتوانند بخشی از زمان خود را به فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی اختصاص دهند. مجموعه فعالیت‌هایی که ماهیت خیرخواهانه دارد و در قالب سازمان‌های مدنی و غیردولتی انجام می‌شود.
به طور کلی زنان به جهت روح عاطفی و نگاه مادرانه، آنچه را که در اختیار دارند، با حس بخشندگی در اختیار دیگران قرار می‌دهند. آنها زمانی بی نیاز می‌شوند که احساس کنند توانسته‌اند مهر و شفقت را در جامعه جاری سازند. همین زمینه‌های روحی است که باعث می‌شود نقشی که زنان در قالب سازمان‌های غیردولتی ایفا می‌کنند، بسیار چشمگیرتر از مردان باشد.
به طور خاص در طول ۲۰ سال گذشته، فعالیت زنان از قالب سنتی خارج شده است و در قالب سازمان‌های غیردولتی در نقش حمایتی و توانمندسازی ظاهر شده‌اند.
در این سازمان‌ها، همه در کار خیر آن سهیم هستند و مانند شرکتی سهامی، ورودی‌اش منابع و حمایت‌هایی هست که از جانب نیکوکاران صورت می‌گیرد و خروجی آن انسانی توانمند شده است که با عزت نفس زندگی خود را اداره می‌کند.
این فعالیت‌های خداپسندانه به عنوان مسئولیتی اجتماعی تلقی می‌شود که هر شهروندی برای معنا بخشیدن به زندگی‌اش باید در این حوزه‌ها فعال شود. روح بخشنده زنان، مسئولیت پذیری و تعهد کاری آنها باعث می‌شود، زنان در فعالیت‌های اجتماعی و خیرخواهانه حضور گسترده داشته باشند.
این فرصت خوبی برای جامعه ما هست که با تکیه بر این پتانسیل مسیر توسعه را سرعت ببخشد. امیدوارم قدردان حضور فعال زنان باشیم و با حمایت از آنها کمک کنیم احساس رضایت داشته باشند.
4. فیروزه صابر؛ کنشگر حوزه زنان
خانم صابر، مدیرعامل بنیاد توسعه کارآفرینی زنان و جوانان کارآفرین و مشارکت مدنی، بر این باورند که از جمله شاخص‌های اصلی یک جامعه مدنی:
- توسعه اجتماعی،
- مشارکت اجتماعی،
است. هرچند حضور اجتماعی زنان در سال‌های اخیر رو به جلو بوده است و ظرفیت بسیاری برای بروز آن وجود دارد؛ اما این حضور در توسعه اجتماعی نقش درخور توجهی نداشته است.
به طور کلی مشارکت اجتماعی به عوامل دیگری از جمله سطح دانش عمومی، نرخ اشتغال و... بستگی دارد. عنصر هویت یابی، عامل مهمی در مشارکت زنان در عرصه اجتماعی است که سرآمد آن طی همین سال‌ها در عرصه آموزش عالی پدیدار شد، اما این تصویر در وادی فعالیت های اجتماعی مناسب نبوده است و از این رو به نسبت صعود عوامل مؤثر بر حضور زنان در عرصه اجتماعی و فعالیت‌های نیکوکارانه، انتظار بیشتری برای تنظیم آن می‌رود.
عناصری متعددی دامنه مشارکت اجتماعی زنان را گسترده تر می‌کند، از جمله:
- اعتماد اجتماعی،
- سطح دانش،
- موقعیت اجتماعی،
- گستره روابط اجتماعی،
- منابع،
زیرا تأثیرگذاری مشارکت اجتماعی زنان هم در نهاد خانواده و هم در گستره اجتماعی زمینه‌های مهرورزی، امنیت در خانواده و جامعه، فضای نوع دوستی و صلح جویی را تقویت می‌کند، اما نکته آن است که تقویت این حضور، نیازمند ساماندهی با پیشینه تشكل گرایی است.
برخی مقالات پیمایشی در زمینه مشارکت اجتماعی زنان در ایران نشان از آن دارد که بالاترین سطح مشارکت مربوط به مشارکت‌های مذهبی و خیریه‌ای و در سطح پایین‌تری مشارکت نهادی و انجمنی است.
حضور زنان در عرصه اجتماعی و فعالیت‌های داوطلبانه و بشردوستانه در سال‌های اخیر با وجود اندک بودنش نوید دهنده است.
این دِر حالی است که نباید فراموش کرد که در مسیر پیش رو، ضمن تلاش برای ارتقای کمّی و کیفی حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی، نیاز به آگاهی بخشی، یادگیری، شناخت فرصت‌های کارِ داوطلبانه و بهره‌مندیِ از الگوی گذرانِ فراغتی فعالانه در سطوح و سنین مختلف است. این مسیر کمک خواهد کرد که زن به عنوان عنصری مولد و اثربخش در متن جامعه ایفای نقش کرده و رشد کند.
5. شهره کوهکن؛ کنشگر حوزه نیکوکاری
خانم کوهکن، مؤسس ومديرعامل بنیاد نیکوکاری شروین روبن زاده هستند.
طبق نظر ایشان، زنان نیمی از جمعیت فعال را تشکیل می‌دهند و مشارکت آنان در عرصه‌های مختلف از جمله فعالیت‌های اجتماعی و خیریه‌ای ضروری است.
در سراسر جهان، زنان به طور وسیعی در حرکت‌های اجتماعی و سیاسی جامعه، در زمان بحران مشارکت می‌کنند.
بحران اقتصادی در کشورهای کمتر توسعه یافته، احساسِ بودنِ زنان در کنار مردان در فعالیت‌های اجتماعی-اقتصادی را افزایش می‌دهد.
مشارکت اجتماعی زنان باعث ایجاد اثرات مثبت در فرد، زندگی خانوادگی و همچنین افزایش قابلیت سازگاری آنها با دیگران می‌شود.
هنگامی که فرد با واقعیت‌های موجود در جامعه و در زندگی افراد دیگر روبرو می‌شود، می‌تواند خواسته‌های خودش را در درون خانواده تعدیل کند و برای دست یافتن به یک زندگی سالم و آرام از تجربه دیگران استفاده کند.
مشارکت اجتماعی زنان در سرنوشت خویش به عنوان هدفی ارزشی است، بدین معنی که زنان خود در تصمیمات و اقدامات سرنوشت ساز خویش، نقش مؤثر داشته باشند و این مشارکت در همۀ مراحلِ برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری برای آنها به عنوان ارزش تلقی شود. همچنین مشارکت، خود بخشی از فرایند و نتیجه توسعه است و منجر به موضوعات زیر می‌شود:
- افزایش حس اعتماد، خودکفایی و امنیت روحی زنان،
- تلاش بیشتر آنها در به نتیجه رساندن فعالیت‌ها،
- بروز زمینه‌های رشد استعداد و خلاقیت‌های آنها،
- کاهش هزینه اجرای برنامه‌ها و طرح‌ها،
بنابراین با مشارکت آنها بنیاد نیکوکاری شروین روبن زاده که سازمانی غیردولتی، غیرسیاسی و غیرانتفاعی است در سال ۱۳۸۴ با اهداف انسان دوستانه، تعالی زندگی انسان‌ها، کاهش نابرابری‌ها و نیل به رفاه واقعی تأسیس شد. این بنیاد بر این باور است که مشارکت خیریه‌ای زنان به طور مستقیم بر رفاه خانواده‌ها تأثیر مثبت دارد.
لذا پیشنهاد می‌شود برای تشویق زنان به این گونه مشارکت‌ها، تا حدی امکانات مالی برای آنها در نظر گرفته شود تا در همین راستا جامعه به ارزش بیشتر دست یابد.
6. نسیم یادگار؛ کنشگر حوزه زنان
خانم یادگار، مدیرعامل موسسه غیرانتفاعی بخش سوم کارآفرین هستند.
با توجه به صحبت‌های ایشان: فعالیت‌های خیریه باتوجه به ماهیت غیرانتفاعی و عقلانیت اخلاقی حاکم بر فرایندهای آن، بستر مناسبی برای زنان فراهم می‌آورند.
مدیریت زنانه و مردانه تفاوت‌هایی دارد که البته در اینجا مسئله جنسیت در اثر جامعه پذیری مطرح است، نه جنسیت زیستی.
این تفاوت را می‌توان در توجه به روابط و دیدن کسب‌وکار به عنوان شبکه‌ای از روابط کاری و خانوادگی، تلاش در حفظ روابط، تمرکز بر کیفیت به جای کمیت و بی توجهی به قدرت دید که ظرفیت‌ها و افق‌های مدیریت زنانه را در خیریه‌ها نشان می‌دهد.
شواهد نشان می‌دهد بیشتر خیریه‌های ایرانی در سطوح مختلف سازمانی از زنان استفاده می‌کنند. در کار خیریه تعادل ذهنیت کارآفرینانه با عقلانیت اجتماعی می‌تواند نقطه اتکا پذیری برای پیشبرد اهداف اجتماعی سازمان باشد. از این رو سازمان‌های متعادل از نظر جنسیتی می‌توانند در رسیدن به این مهم راه گشا باشند.
البته همان طور که گفته شد، جنسیت زیستی در اینجا مطرح نیست؛ یعنی زنانگی در یک شخص با زیست مردانه هم وجود دارد. با توجه به ماهیت کار خیریه، به نظر می‌رسد مردانی که با زنانگی بیشتر در سازمان‌های خیریه کار می‌کنند، عملکرد بهتری دارند و در عین حال سازمان را به سمت سازمان اقتصادی سوق نمی‌دهند.
مردانی نیز با مردانگی بیشتر که ویژگی‌هایی چون قدرت طلبی، پیشرفت گرایی، سلطه گری، کمیت گرایی، رقابت جویی در برابر کیفیت گرایی دارند که به احتمال زیاد سازمان را از ماهیت اجتماعی خود به سمت سازمان اقتصادی پیش ببرند.
بیشتر بخوانید :
بنابراین بهتر آن است که بگوییم زنانگی، افق روشنی برای بهبود و پیشبرد خیریه‌ها دارد تا زن و مرد بودن زیستی. در عین حال، تعادل زنانگی و مردانگی هم می‌تواند افق بهتری برای سازمان‌های خیریه آینده باشد. این تعادل سازمان‌ها را از تبدیل شدن به سازمان بازتوزیع کننده منابع، یعنی غلتیدن به سمت اجتماعی بودنِ صرف و واسطۀ خیر بودن، باز می‌دارد.
همچنین این نگاه باعث می‌شود که سازمان‌ها به سمت سازمان ارزش آفرین اجتماعی "مولد خير عمومی با رویکردهای نوین توانمندسازی، کسب‌وکار اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی" هدایت شوند.
7. دکتر پروانه میرزایی؛ کنشگر حوزه نیکوکاری
دکتر میرزایی، مسئول گروه امدادرسانی در مناطق صعب العبور هستند. ایشان بر این باورند که حضور بانوان در فعالیت‌های خیرخواهانه با توجه به دارا بودن نقش مادری و تربیتی بسیار اثربخش خواهد بود.
با وجود اینکه حضور در فعالیت‌های خارج از خانه علی‌رغم مسئولیت‌های مادری و همسری بسیار سخت است،
اعضای خانواده و به ویژه فرزندان با دیدن فعالیت‌های مادر می‌آموزند و این گونه مادر در تربیت نسل خیرخواه و فعال هم سهیم خواهد بود.
پیشرفت گسترده بانوان در زمینه‌های علمی و تحصیلی در سال‌های اخیر منجر به رشد و پیشرفت آنها در فعالیت‌های خیریه و اجتماعی شده است، اما متأسفانه فعالیت‌های آنها به سببِ نگاه مردسالارانه در جامعه کمتر دیده می‌شود. تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که بانوان در فعالی‌های خیریه بسیار مثمر ثمر بوده‌اند؛ زیرا خانم‌ها قدرتِ درک بیشتری از مشکلات خانم‌ها دارند و در زمینه برقراری ارتباط و درک متقابل بهتر عمل می‌کنند.
به عنوان مثال، وقتی گروه ما برای خدمت رسانی وارد روستا می‌شود، خانم ها به راحتی مشکلات خانوادگی و درمانی خود را بیان می‌کنند، به ویژه در کار درمان خیلی از روستاها اگر پزشک خانم نباشد، اصلا مراجعه نمی‌کنند.
پس می‌توان نتیجه گرفت حضور بانوان در کارهای خیریه و داوطلبانه، حداقل برای کمک به بانوان آسیب دیده، بسیار ضروری است.
گروه امدادرسانی در مناطق صعب العبور (health afford help) علاوه بر ارائه خدمات پزشکی، سعی می‌کند بیماران نیازمند به درمان سطح ۲ و ۳ را شناسایی کند و برای درمان تکمیلی ارجاع دهد. در کنار این موارد خدمات حمایتی، آموزشی و امدادرسانی در بلایای طبیعی را نیز ارائه می‌دهد.
با توجه به شرایط موجود و فعالیت گسترده بانوان در فعالیت‌های خیریه، باید گفت حتی اگر در آینده از آنها حمایت هم نشود، بازهم به ارائه خدمات خود ادامه می‌دهند؛ زیرا با تمام وجود و با علاقه قدم در این مسیر گذاشته‌اند. امیدوارم دولت با حمایت‌های خود زمینه اثرگذاری بیشتر این ظرفیت‌ها را باعث شود.
دیدگاه خود را بنویسید